ПРОЦЕС НА ДЕИНСТИТУЦИОНАЛИЗАЦИЈА НА ЛИЦАТА СО ИНВАЛИДНОСТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Слободанка ЛАЗОВА-ЗДРАВКОВСКА

Член на Национално-координативно тело за еднакви права на лицата со инвалидност во РМ

PROCESS OF DEINSTITUTIONALIZATION
OF PEOPLE WITH DISABILITY
IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA

Slobodanka LAZOVA-ZDRAVKOVSKA

Member of the National Coordinative Body for equal rights of people with disabilities in RM

Трудов ги презентира поважните домашни и меѓ­­у­народни документи, актуелната состојба на институционалната и вонинституционалната заш­­­тита, принципите и целите на процесот на де­институционализација на инвалидните лица во РМ, децата сo пречки во развојот и проб­ле­ми­­те со кои тие се среќаваат. Дадени се препо­ра­ки и активности за подигнување на нивото на психо-социјалната поддршка на биолошките се­меј­ства околу грижата за овие лица и зголе­му­ва­ње на паричниот надоместок, како предус­ло­ви за намалување на потребата од сместување во установа.
Презентирани се стратешки насоки на делување во процесот на деинституцио­на­ли­зација на ин­ва­лидните лица во РМ учесници во реали­за­ци­ја­та на процесот. Дадена е динамика на реали­за­цијата на процесот на деинституционали­за­ци­ја­та на инвалидните лица во РМ, што се пла­ни­ра за период од 2008 до 2018 година, а актив­нос­тите да се реализираат со одредена дина­ми­ка во три фази.

This paper presents national and international documents, as well as the current situation of the institutionalized and deinstitutionalized care, prin­ciples and aims in the process of the deinstitution­alization of people with disabilities and children with developmental disabilities and their problems in the Republic of Macedonia. Recommendations and activities were presented to enhance the level of psycho-social support of the biological families for taking care of children with developmental disabilities and increase the compensation, as preconditions for decrease of the need for stay in institutions for social care.
Strategic directions and activities for the process of deinstitutionalization of people with disabilities, participants in carrying out this process in the Re­public of Macedonia were presented. The acti­vi­ties and the dynamic of carrying out the process of deinstitutionalization of people with disabilities in the Republic of Macedonia, planned in three phases for the period from 2008 to 2018, were also given.

1. Поважни меѓународни и домашни до­ку­мен­ти врз кои се заснива процесот на де­ин­­сти­­ту­ционализација на лицата со инва­лид­ност во Република Македонија се:

1. Important International and National Do­­cuments related to the process of deinstitu­tionali­zation of people with disabilities in the Republic of Macedonia:

• Конвенција за човекови права;
• Конвенција за правата на детето;
• ОН Конвенција за борба против тортура и нехуман и понижувачки третман;
• ОН Конвенција за правата на лицата со инвалидност;
• Европска социјална повелба;
• Коминике на Европската Комисија од 12-ти март 1997 година за модерниза­ција и по­доб­рување на социјалната заштита;
• Коминике на Европската комисија од 30-ти октомври 2003 година за еднак­ви можности за лицата со попреченост.
• Меморандум за разбирање потпишан во ју­ни, 2000-та година меѓу Министерството за труд и социјална политика, Канце­ла­ри­ја­та на УНИЦЕФ во РМ и Светската Здрав­стве­на Организација, според кој нема да има при­ем на нови корисници во уста­но­ви­те за со­цијална заштита;
• Устав на Република Македонија;
• Закон за социјална заштита;
• Закон за семејство;
• Закон за заштита на децата;
• Закон за основно, средно и високо обра­зо­ва­ние.

• Convention on human rights;
• Convention on children’ rights;
• UN Convention on combat against torture and inhuman and humiliating treatment;
• UN Convention on the rights of people with disabilities;
• European Social Charter;
• Communiqué of European Commission from 12th March 1997 for updating and enhancing the social care;
• Communiqué of European Commission from 30th October 2003 for equal possibilities of people with disabilities;
• Memorandum of understanding signed in June 2000 between the Ministry of Labor and Social Policy, UNICEF Office in RM and World Health Organization, according to which new users are not to be accepted in the institutions for social care;
• Constitution of the Republic of Macedonia;
• Law on Social Care;
• Family Law;
• Law on Childcare;
• Law on Primary, Secondary and Higher Edu­ca­­tion.

2. Актуелна состојба

2. Current condition

Институционална заштита
Установи за сместување на лица со пречки во интелектуалниот и физичкиот развој:

• Завод за рехабилитација на деца и младин­ци-Скопје, за деца и младинци со умерени пречки во интелектуалниот развој;
• Установа за сместување на лица со тешки и нај­тешки пречки во интелектуалниот раз­вој-Специјален завод Демир Капија;
• Завод за заштита и рехабилитација Бања Бан­­­ско-Струмица.

Institutionalized care
Institutions for accommodation of people with in­tellectual and physical developmental disabilities:

• Institution for rehabilitaion of children and youth-Skopje, for children and youth with moderate disabilities in their intellectual de­velopment;
• Institution for people with hard and severe dis­abilities in their intellectual development-Special Institution Demir Kapija;
• Institution for protection and rehabilitation Banja Bansko-Strumica.

Вонинституционална заштита

Deinstitutionalized care

Сместување во згрижувачко семејство
Дневно згрижување како помош на поединецот и семејството
Министерството за труд и социјална политика во функција на давање помош и поддршка на семејствата ја разви формата на дневно згри­жу­ва­ње. За таа цел се отворија повеќе дневни цен­три кои пружаат услуги на лицата со пречки во интелектуалниот развој и лицата со цере­брал­на парализа. Денес во РМ ова право ко­рис­ниците го остваруваат со користење услуги на:

• 18 дневни центри за лица со пречки во ин­те­лектуалниот развој во Крива Паланка, Бе­рово, Битола, Гевгелија, Гостивар, Делчево, Кавадарци, Кичево, Кочани, Куманово, При­­леп, Пробиштип, Скопје (населба Же­ле­за­­ра и Топаанско Поле), Тетово, Велес, Штип, Виница и еден дневен центар за ли­ца со церебрална пара­ли­за во Скопје;
• Во РМ функционираат шест дневни центри менаџирани од невладини организации за лица со пречки во интелектуалниот развој од страна на Републичкиот центар за под­др­шка на лица со пречки во развојот По­рака.

Accommodation in a foster family
Day care as assistance to the individual and the family
The Ministry of Labor and Social Policy has de­veloped the day care stay in function of providing help and support to families. Day care centers have been opened to provide services for people with disabilities in intellectual development and people with cerebral paralysis. Nowadays in the Republic of Macedonia the users realize this right by using the services provided in:

• 18 Day care centers for people with disabilities in intellectual development in Kriva Palanka, Berovo, Bitola, Gevgelija, Gostivar, Delchevo, Kavadarci, Kichevo, Kochani, Kumanovo, Prilep, Probishtip, Skopje (suburbs Zhelezara and Topaansko Pole), Tetovo, Veles, Shtip i Vinica and 1 Day care center for people with cerebral paralisis in Skopje;
• There are day care centers in the Republic of Macedonia that function and are managed by NGO-s as follows: 6 day care centers for peo­ple with disabilities in intellectual development by the Republic Center for support of people with developmental disabilities Poraka.

3. Принципи врз кои се темели Процесот

3. The Process is based on the following
Prin­­­ciples

• најдобар интерес на корисникот;
• право на живот во семејство;
• граѓански права, еднакви можности и не­дис­криминација;
• заштита од секаков вид насилство, злоупот­реба и занемарување;
• заштита заснована врз моделот на семеј­ство;
• инклузија и интеграција;
• партнерство;
• мултисекторска соработка.

• The user’s best interest;
• The right to live within the family;
• Civic rights, equal possibility and nondiscrimi­nation;
• Protection against any kind of violence, abuse and negligence;
• Protection based on the family model
• Inclusion and integration
• Partnership
• Multi-sectoral cooperation

4. Цел на процесот на деинституцио­на­ли­­зација на инвалидните лица во РМе по­диг­нување на квалитетот на грижата за оваа категорија граѓани која е изложена на соци­ја­лен ризик преку реализирање на овој процес.

4. The aim of the process of deinstitutionali­za­tion of people with disabilities in the Re­public of Ma­cedonia is to enhance the quality of care for this category of citizens exposed to social risk through carrying out this process.

5. Деца со пречки во интелектуалниот или физичкиот развој до 26 години

5. Children with intellectual and physical de­velopmental disabilities up to the age of 26

Во РМ се евидентирани вкупно 8.211 деца со преч­ки во развојот од кои:

• со пречки во интелектуалниот развој 4.871 деца;
• со пречки во физичкиот развој 2.504 деца;
• со комбинирани пречки во развојот 836 де­ца;

Најголем број од овие деца живеат со нивните родители, 182 деца се сместени во уста­но­ви и 92 деца во згрижувачки семејства.
Децата со пречки во интелектуалниот развој или физичкиот развој се сместени во следниве установи:

• Завод за рехабилитација на деца и мла­динци-Скопје згрижува деца со умерени пречки во интелектуалниот развој каде се сместени 70 корисници од кои 39 се на воз­раст од 8 до 18 години и 31 корисник се на возраст од 19 до 26 години. Според се­меј­ни­от статус 33 корисници се со 2 родите­ли, 17 корисници се со еден родител, 4 ко­рис­ници се од разведени родители и 16 ко­рис­ници немаат родители.
• Специјален завод Демир Капија е установа за сместување лица со тешки и најтешки преч­­ки во интелектуалниот развој. Во оваа установа се сместени 75 корисници од кои 29 се на возраст од 5 до 18 години и 46 ко­рис­ници се од 19 до 26 години.
• Завод за заштита и рехабилитација Бања Банска-Струмица згрижува лица со пречки во телесен инвалидитет и во оваа установа се сместени 13 деца од кои 7 се на возраст од 11 до 18 години и 6 деца се на возраст од 19 до 26 години.

In the Republic of Macedonia a total number of 8,211 children with developmental disabilities are registered as follows:

• with disabilities in the intellectual development 4,871 children;
• with disabilities in the physical development 2,504 children;
• with combined developmental disabilities 836 children.

Most of these children live with their parents, 182 children are taken care in institutions and 92 chil­dren live with foster families.
Children with disabilities in the intellectual devel­opment or physical development are accommoda­ted in the following institutions:

• Institution for rehabilitation of children and youth-Skopje cares for children with moderate disabilities in the intellectual development; out of 70 users 39 users are at age of 8-18, and 31 users are at the age of 19-26. According to the family status 33 users have 2 parents, 17 users have one parent, 4 users have devorced parents and 16 users are parentless;
• Special Institution Demir Kapija cares for people with hard and severe disabilities in the in­tellectual development. There are 75 users in the institution, out of which 29 users are at the age of 5-18 and 46 users are at the age of 19-26;
• Institution for care and rehabilitation Banja Banska-Strumica caresfor people with physical disabilities. There are 13 children in this institu­tion, out of which 7 children are at the age of 11-18 and 6 children are at the age of 19-26.

6. Истакнати проблеми

6. Pointed out Problems

Министерството за труд и социјална политика следејќи ја заштитата на децата со пречки во интелектуалниот или физичкиот развој до 26 години во изминатиов период ги констатира след­­ниве проблеми:

• недоволна поддршка на биолошките се­меј­ства околу грижата за децата со пречки во развојот;

Ministry of Labor and Social Policy following up the care for children with disabilities in the intellectual or physical development up to the age of 26 has noticed these problems:

• Insufficient support and care by the biological families for children with developmental dis­abilities;

• недоволна поддршка за децата со пречки во развојот во нивното вклучување во сре­ди­на­та во која живеат;
• голем број деца сместени во установите за социјална заштита се со долг престој и со прекинати контакти со семејствата;
• недоволен број на вонинституционални фор­­ми за згрижување деца со пречки во развојот;
• архитектонски бариери кои го оневоз­мо­жу­ва­­ат интегрирањето на овие лица во оп­штес­­твената средина.

• Insufficient support for children with develop­mental disabilities related to their inclusion in the living environment;
• A large number of children have stayed long enough in the institutions for social care and discontinued contacts with their families;
• Insufficient number of deinstitutionalized forms for taking care of children with devel­opmental disabilities;
• There are architectonic barriers which disable the integration of these people in the social en­vironment.

Препораки и активности

Recommendations and activities

• подигнување на нивото на психо-социјал­на­та поддршка на биолошките семејства око­лу гри­жата за децата со пречки во раз­во­јот и зголемување на паричниот надо­мес­ток, како предуслови за намалување на по­треб­ата од сместување во установа за соци­јал­на заш­тита;
• развој на мрежата на згрижувачки семејства кои ќе сместуваат вакви деца преку преис­пи­тување на висината на надоместокот за сместување во згрижувачко семејство, со­глас­но специфичните потреби на сместено­то лице;
• создавање на услови за целосно интегрира­ње на децата со пречки во развојот во средината во која што живеат;
• развивање на постојните вонинституцио­нал­­ни форми на дневна заштита во насока на отворање дневни центри во сите средини во кои постои потреба за ваква форма на заштита и обезбедување на услови за влез и излез на поголем број корисници во веќе отворените дневни центри;
• отворање на нови форми на вонинсти­ту­цио­нална заштита како што се мали групни домови и дом-семејства со различно ниво на грижа и поддршка
• преземање активности за трансформација на установите за социјална заштита со по­ма­ли сместувачки капацитети и алтерна­тив­ни форми на згрижување;
• надминување на архитектонски бариери и соз­давање услови за ин­тег­рирање на овие ли­ца во општествената средина.

• To enhance the level of psycho-social support of the biological families for taking care of children with developmental disabilities and increase the compensation, as preconditions for decrease of the need for stay in institutions for social care;
• To develop network of foster families that take care of such children with appropriate compen­sation for their activities according to the spe­cific needs of the person staying with them;
• To create conditions for complete integration of children with developmental disabilities in the living environment;
• To develop the existing deinstitutionalized forms of day care, to open day care centers where there are needs for such forms of care, and to provide conditions for a larger number of users in them;
• To open new forms of deinstitutionalized care such as small goup homes and home families with different level of care and support;
• To undertake activities for transformation of the institutions of social care with smaller ca­pacity and alternative forms of taking care;
• To overcome the architectonic barries and cre­ate conditions for integration of these people in the social environment.

6. Лица со пречки во интелектуалниот или физичкиот развој над 26 години

6. People with intellectual and physical de­velopmental disabilities over 26 years of age

• Во Република Македонија евидентирани се вкупно 5.206 лица со пречки во развојот над 26 години од кои:
  • со пречки во интелектуалниот развој се 2.256 лица;
  • со пречки во физичкиот развој 2.950 се лица;
• Најголем број од овие лица живеат со свои­те родители, 325 лица се сместени во некоја од установите за социјална заштита и 20 лица се сместени во згрижувачки семејства.
• Заштитата на лицата над 26 години со преч­ки во интелектуалниот или физичкиот раз­вој се реализира преку остварувањето право на помош и нега од друго лице и преку смес­тување во установи за социјална заш­ти­та.
• Вонинституционалната заштита на овие лица не е доволно развиена затоа што сè уш­те нема специјализирани згрижувачки се­мејства кои ќе згрижуваат лица со пречки во развојот над 26 години;
• Институционалната заштита на овие лица се применува преку сместување и згрижување во следниве установи:
  • Завод за рехабилитација на деца и мла­динци-Скопје каде се сместени 19 корис­ници;
  • Специјален завод Демир Капија во кој се сместени 261 корисник;
  • Завод за заштита и рехабилитација Бања Банско-Струмица каде се сместени 47 корисници.

• In the Republic of Macedonia a total number of 5,206 people with developmental disabilities over 26 years of age are registered as follows:
  • with disabilities in the intellectual develop­ment 2,256 people;
  • with disabilities in the physical develop­ment 2,950 people ;
• Most of these people live with their parents, 325 peole stay in some institutions for social care and 20 people stay with foster families.
• Care for people over 26 years of age with intel­lectual and physical developmental disabilities is realized through the right to help and nursing by another person and stay in institutions for social care.
• Deinstitutionalized care of these people is not developed enough because there are not yet specialized foster families to take care of peo­ple with developmental disabilities over 26 years of age.
• Institutionalized care of these people is carried out in the following institutions:
  • Institution for rehabilitation of children and youth-Skopje where 19 users are accom­modated;
  • Special Institution Demir Kapija in which 261 users are accommodated;
  • Institution for care and rehabilitation Banja Bansko-Strumica where 47 users are ac­commodated.

Проблеми кои што се истакнати

Pointed out Problems

• недоволна поддршка на биолошките семеј­ства околу грижата на овие лица;
• недоволен број на ресурси за вклучување и прифаќање на овие лица во средината во која живеат;
• недоволен број на вонинституционални фор­ми за згрижување на овие лица;
• голем број на овие лица кои се сместени во установи се со долг престој и со прекинати контакти со семејствата;
• постојат архитектонски бариери кои го оне­воз­можуваат интегрирањето на овие лица во општествената средина.

• Insufficient support and care by the biological families for these people;
• Insufficient number of resources for inclusion and care of these people in the living environ­ment;
• Insufficient number of deinstitutionalized forms for care of these people;
• A large number of these people have stayed long enough in the institutions for social care and discontinued contacts with their families;
• There are architectonic barriers which disable the integration of these people in the social environment.

Препораки и активности

Recommendations and activities

• подигнување на нивото на психо-социјална поддршка на биолошките семејства околу гри­жата за овие лица и зголемување на па­рич­ниот надоместок, како предуслови за на­ма­лување на потребата од сместување во установа;
• развивање на мрежа на згрижувачки семеј­ства за прифаќање на овие лица;
• создавање на услови за целосно интег­ри­рање на овие лица во средината во која што живеат;
• надминување на архитектонските бариери и создавање на услови за ин­тегрирањето на овие лица во општес­тве­на­та средина;
• отворање на нови форми на вонинститу­цио­нална заштита како што се мали групни домови и други форми на самостојно жи­вее­ње со различно ниво на поддршка;
• преиспитување на потребата од натамошен престој во установата и подготовка за изле­гу­вање од истата преку враќање во семеј­ство­то или опфаќање со некоја од вонинсти­ту­ционалните форми на заштита;
• преземање активности за трансформација на установите со помали сместувачки капа­ци­тети и алтернативни форми на згрижу­вање.

• To enhance the level of psycho-social support of the biological families for taking care of these people and increase the compensation, as preconditions for decrease of the need for stay in institutions for social care;
• To develop network of foster families to take care of these people;
• To create conditions for complete integration of these people in the living environment;
• To overcome the architectonic barries and cre­ate conditions for integration of these people in the social environment;
• To open new forms of deinstitutionalized care such as small goup homes and other for inde­pendent living with different level of care and support;
• To probe the need for further stay in the institu­tion and to prepare them for exclusion and their reunion with their families or stay in a deistitutionalized forms of care;
• To undertake activities for transformation of the institutions of social care with smaller ca­pacity and alternative forms of taking care.

7. Стратешки насоки на делување во процесот на деинституционализација на инвалидните лица во РМ

7. Strategic directions for carrying out the process of deinstitutionalization of people with disabilities in the RM

• развој на вонинституционалните форми на заш­тита на регионално и локално ниво спо­ред потребите на инвалидните лица;
• постепено трансформирање на постоечките ус­танови за социјална заштита кои смес­ту­ваат инвалидни лица;
• обезбедување имлементација и одржливост на формите на заштита на локално ниво.

• Development of deinstitutionalized forms of care at regional and local level according to the needs of people with disabilities;
• Gradual transformation of the existing institutions for social care of people with disabilities;
• Enabling implementation and sustainability of the forms for care at local level.

8. Учесници во реализација на процесот

8. Participants in carrying out the process

Координатор на активностите поврзани со про­це­сот на деинституционализација на инвалид­ни­те лица е Министерството за труд и социјал­на политика во соработка со:

The coordinator of the activities related to the process of Deinstitutionalization of people with disabilities is the Ministry of Labor and Social Policy in cooperation with:

• ЈУ завод за социјални дејности-Скопје;
• меѓуопштинските центри за социјална работа во РМ;
• установите за социјална заштита;
• Министерство за локална самоуправа;
• Министерство за финансии;
• Министерство за транспорт и врски;
• Министерство за здравство;
• Министерство за образование и наука;
• домашните владини и невладини органи­за­ции;
• меѓународните владини и невладини органи­за­ции;
• Заедницата на единици на локална само­упра­ва-Совети на ЕЛС и Совет на град Скопје;
• бизнис секторот;
• медиумите (електронски и печатени) на на­цио­нално и локално ниво.

• PI Institution for Social Activities;
• Inter-municipal centers for social work;
• Institutions for social care;
• Ministry of Local Self-government
• Ministry of Finance;
• Ministry of Transport and Communication;
• Ministry of Health;
• Ministry of Education and Science;
• National Governmental and Non-Governmen­tal Organizations;
• International Governmental and Non-Govern­mental Organizations;
• Community of Local Self-governmental Units-Councils of LSU and the Council of the city of Skopje;
• Business sector;
• Media (electronic and printed) at national and local level.

9. Динамика на реализација на процесот на деинституционализација на инва­лид­ните лица во Република Македонија

9. The realization dynamics of the process of deinstitutionalization of people with disabili­ties in the Republic of Macedonia

Деинституционализацијата се планира за пе­ри­од 2008-2018, а активностите ќе се реализираат со одредена динамика во следниве фази:

Deinstitucionalization is planned for the period from 2008-2018, and the activities are to be real­ized with certain dynamic in the following phases

Фаза 1:

Phase 1:

Оваа фаза ќе се реализира во период од 3 годи­ни (2008-2010) и ќе опфати активности за реа­ли­зирање на одредени активности од ПРВАТА стратешка насока и започнување на процесот на трансформирање на ДВЕТЕ установи за со­ци­јална заштита кои сместуваат инвалидни ли­ца во:

• Завод за заштита и рехабилитација на деца и младинци со телесен инвалидитет „Бања Банско“-Струмица;
• Специјален Завод Демир Капија.

This phase is to be realized for the period of 3 years (2008-2010) and to cover the activities of the FIRST strategic direction and the start of the process of transformation of the TWO institutions for social care where people with disabilities stay:

•  
  • Institution for care and rehabilitation of children and youth with physical disabilities Banja Bansko-Strumica;
  • Special Institution Demir Kapija.

Фаза 2:

Phase 2:

Оваа фаза ќе се рализира во период од 4 години (2011-2014) и ќе значи завршување на започ­на­ти­от процес на трансформирање на двете прет­ход­но споменати установи од Фаза 1 и започ­ну­ва­ње со активности на трансформирање на уш­те една установа за социјална заштита која што сместува инвалидни лица: Завод за заштита и рехабилитација на деца и младинци-Скопје.

This phase is to be realized for the period of 4 years (2011-2014) and means completion of the process of transformation of the two previously mentioned institutions of the Phase 1 and the start of activities of transformation of another institution of social care where people with disabilities stay, i.e. Institute for care and rehabilitation of children and youth-Skopje.

Фаза 3:

Phase 3:

Оваа фаза ќе се реализира во период од 4 го­ди­ни (2015-2018) и би опфатила завршување на за­почнатиот процес на трансформирање на сите установи за социјална заштита кои сместуваат инвалидни лица.

This phase is to be realized for the period of 4 years (2015-2018) and to cover the completion of the process of transformation of all the institutions for social care where people with disabilities stay.

10. Успешноста на имплементацијата на овој процес ќе се следи преку следните мерливи индикатори:

10. The successful implementation of this process will be followed up through the measurable indicators:

• намален број на инвалидни лица кои жи­веат одвоено од своите биолошки семејства;
• намален број на инвалидни лица кои ќе се сместуваат во јавните установи за социјална заштита;
• зголемен број на вонинституционални услу­ги од областа на социјалната заштита за под­дршка на биолошките семејства кои имаат член-инвалидно лице;
• зголемен број на специјализирани згри­жу­вач­ки семејства за сместување на инва­лид­ни лица и зголемен број на инвалидни ли­ца сместени во рамките на ваквите семеј­ства;
• зголемен број на дневни центри за деца со посебни потреби и возрасни инвалидни лица;
• зголемен број на деинституционализирани ин­ва­лидни лица и нивно враќање во био­лошките семејства со обезбедена поддршка на тие семејства;
• отворени мали групни домови за смес­ту­ва­ње и самостојно живеење на одреден број на инвалидни лица (максимум 6);
• отворени дом-семејства за сместување на инвалидни лица;
• зголемен број на инвалидни лица со под­др­шка за осамостојување и вработување по излегување од установа за социјална заш­тита;
• трансформирани сите установи за соци­јал­на заштита кои сместуваат инвалидни лица.

• Reduced number of disabled people who live separated from their biological families;
• Reduced number of disabled people who will stay in public institutions for social care;
• Increased number of deinstitutionalized ser­vices in the area of social care for supporting biological families of disabled people;
• Increased number of specialized foster families to take care of disabled people and increased number of disabled people staying within such families;
• Increased number of day centers for children with special needs and adult people with dis­abilities;
• Increased number of deinstitutionalized dis­abled people and their reunion with the bio­logical families and provided support for these families;
• Opened small group homes for stay and inde­pendent living of certain number of disabled people (maximum 6);
• Opened home families for stay of disabled peo­ple;
• Increased number of disabled people with sup­port for getting independent and employed when excluded from the institution for social care;
• Transformed institutions for social care where disabled people stay.

Заклучок

Conclusion

• Секоја личност е индивидуа и треба да добива поддршка во склад со своите ин­ди­видуални потреби;
• На секое инвалидно лице, местото му е во заедницата;

• Each person is an individual and has to be supported according to his/her individual needs;
• Each person with disabilities has his/her own place in the community;

• Инвалидните лица треба да се вклучуваат во вообичаените станбени и работни средини и воопшто во активностите кои ги нуди ло­кал­ната заедница;
• Капацитетот на станбените заедници треба да е одреден од стандардите на семејното жи­веење;
• Потребно е да се поттикнува развивањето на социјалните врски меѓу инвалидните ли­ца и другите членови на заедницата;
• Неопходно е да се негува учеството во жи­во­тот на заедницата и развивањето на со­ци­јал­ните вештини;
• Во креирањето е важно, надгледувањето и вреднувањето на стручните служби за поддршка да бидат вклучени инвалидните лица и членовите на нивните семејства.

• People with disabilities has to be included in usual living and working environments and in activities in general offered by the local community;
• The capacity of the living environment has to be determined by the standards of the family living;
• It is necessary to motivate  the development of the social links between people with disabilities and the other members of the community;
• It is necessary to care for the participation in the community life and development of social skills;
• It is important, in creating, monitoring and evaluation of the professional service providers, people with disabilities and family members to be included.

Citation:Lazova-Zdravkovska S. Process of Deinstitutionalization of People with Disability in RM. J Spec Educ Rehab 2007; 8(3-4):49-58.

Literatura / References

1. Универзална Декларација за човекови права, 1948.
2. Декларација за правата на лицата со попре­че­ност, 1975.
3. Стандардни правила на ОН за изедначување на можностите на лицата со попреченост, 1993.
4. АП Резолуција (84) 3 и Препорака на Совет на ми­нистри, 1992.
5. Европска Социјална Повелба, 1996.
6. Акционен план за попреченост на  Европската Уни­ја, (COM(2005)604 Final), 2005.

7. Национална Стратегија за деинституциона­ли­за­ци­ја во системот на социјалната заштита во Ре­пуб­лика Македонија (2008-2018), чија реализа­ција е составен дел од Националниот план за до­бли­жување на законодавството на РМ кон ев­роп­ското законодавство (НПАА), каде развива­ње­то на самостојното жи­вее­ње со поддршка ка­ко посебен облик на грижа за инвалидните лица е дел од зацртаните приоритетни активности. Истата е усвоена од страна на Владата на Репуб­лика Македонија на 15.01.2008.
8. (www.eu.int/comm/external_relations/human_
   rights/disability/ index.htm)