НЕКОИ АСПЕКТИ И РЕЛАЦИИ МЕЃУ АЛТРУИЗМОТ, СОЦИЈА­ЛИЗА­ЦИ­ЈАТА И ИНТЕГРАЦИЈАТА ВО ПРОЦЕСОТ НА ХУМАНИЗАЦИЈА НА УСЛОВИТЕ ЗА ЖИВОТ НА ЛИЦАТА СО ХЕНДИКЕП

Тонче ТРАЈКОВСКИ
Величко АНДРЕЕВСКИ

SOME ASPECTS AND RELATIONS BETWEEN ALTRUISM, SOCIALIZATION AND INTEGRATION  IN THEPROCESS OF HUMANISATION OF THE LIFE  CONDITIONS OF DISABLED PERSONS
 

Tonche TRAJKOVSKI
Velichko ANDREEVSKI

Повеќето проекти што се реализираат, а се насочени заради разрешување на проблемите на хендикепираните лица, се водени од нестручни лица или од лица без долгогодишно искуство и не се базираат врз знаењата од дефек­тологијата, медицината, психологијата, педагогијата и социјалната работа. По­ве­ќето проекти се спроведуваат са­мо заради финансиската поддршка. Така, очигледен станува „доброна­мер­ни­от” ал­труизам. Вистинскиот и етички ал­труи­зам и професионализам треба да биде воден од желбата за задоволу­ва­ње на вистин­ските потреби на хедике­пи­раните лица, нивната бла­го­состојба и среќа.
Професионалците кои се во постојанен кон­такт со хендикепираните лица и нивните семејства (дефектолози, ле­кари, психолози, социјални работници и други) треба да ги препознаат вак­вите активности кои може значајно негативно да се реперкуираат врз жи­во­тите на хендикепираните. Исто така постои и негативниот економски ас­пект (ваквите проекти може непот­реб­но да ја оптоварат и онака сиро­маш­ната материјална основа на државата).
Од друга страна пак, сите лица инвол­ви­ра­ни во реализацијата на проектите би требало да го преис­пи­та­ат сопстве­ниот алтруизам и професио­нали­зам.
Ова излагање ги елаборира пробле­ми­те на вистинскиот алтруизам и профе­сионализам; длабоките емоционални ст­ра­дања на хендикепираните лица и нив­ните семејства, нивните земни ас­пек­ти и релации; можностите за це­лос­но остварување на нивните психички и физички потен­ци­јали; вистинската со­ци­јализа­ци­ја, нас­проти форсираната ин­теграци­ја и deinstitucionalizacija,  која (по пра­ви­ло) може да продуцира негативни ефекти.
Не случајно кон лицата со хендикеп е воспоставуван и граден посебен однос во целиот период на човековото пос­тоење. Тоа е логично кога се има пред­вид сложеноста на комплексот од раз­вој­ните антропобиолошки, историс­ки, оп­ш­тес­тве­но-економски, социјални,      кул­­­тур­ни и други услови, што го чинат енигматскиот мозаик на жи­вее­ње­то, опстојувањето и прогресот на човеш­тво­то во разните епохи на цивилиза­цијата. Уште повеќе што човекот, како биогенетско суштество, по правило, не се раѓа ни по своја желба, ни по по­сакуваниот профил и модел на оние што го продуцираат во својата идеална замисла. За жал, тој се раѓа со огромна бовча на неизвесности, феномени и пре­дизвици, бескрајно раз­лич­ни по суш­­тина, со кои не­пред­видливо ќе па­ту­ва во лавиринтот на животот, носеј­ќи го бремето на жел­бите, амбициите, радостите, стра­да­њата, среќата и нес­ре­ќата (дури не само свои, туку и туѓи, пред сé, род­нински, соседски, како и општествени).
Најмалата извесност во ваквиот кон­текст на живеењето им припаѓа на хенди­кепираните лица, за кои излезот им го покажуваат: блиски и далечни, добри и наивни, стручни и недоволно искусни, искрени и амбициозни, до­бро­волно или официјално. При тоа, се разбира, и покрај сите непредвид­ли­вос­ти и греш­ки, несвесно правени, во ос­но­­ва оста­ну­ва добрата намера да се зго­­­леми нив­ната среќа, условно ка­жано.

Сето тоа се прави не само заради мож­ностите на хендикепираните лица што се по­веќе или помалку лимити­рани фи­зич­ки или психички, туку и заради условите во кои ениг­мите и непоз­на­ни­ците се неиз­бежен нивни при­дружник што животот ги намет­ну­ва, независно од степенот на општес­тве­ниот развој и ци­вилизациските придобивки. Тоа осо­бе­но го експо­ни­ра­ат сложените пре­ви­ра­ња во сегаш­ните услови на земјите во транзиција, при што проб­ле­ми­те на хендике­пи­ра­ни­те лица се мар­ги­нали­зи­раат, мини­ми­зираат или при­вид­но се нагласуваат со својата сло­же­ност и потребите за нивно решавање, пред сé, од државните институции, како и од повеќе добро­волни невладини орга­низа­ции.
Но и покрај тоа, останува фактот дека алтруизмот, хуманоста, професиона­лиз­мот, светските случувања и држав­ната политика во оваа област, заедно со научните истражувања, биле и ќе оста­нат движечка снага во барањето и из­нао­ѓањето можни, секогаш поусовр­шени решенија на системот за заштита и рехабилитација на хендикепираните лица со единствена цел; повисок степен на хуманизација на условите за ос­по­собување, социјализација и интегра­ција на овие лица во целиот период на нив­ното живеење (детството, младоста и поодминатата возраст).
За жал, во дадениот момент проб­ле­мите поврзани со сложениот процес на третманот и оспособувањето на лицата со хендикеп, особено во нашава земја, се третираат во мошне изразени нево­ед­­на­чени критериуми, неединствени и недоволно јасно изградени стручни ста­во­ви и приоди, како и отсуство на соод­ветна доктрина.

Тоа особено се однесува на превен­ти­ва­та, дијагностичката процедура, реха­би­литациониот третман, инклузијата и деинституционализацијата, поврзани со едукативниот третман, интеграци­ја­та и социјализацијата, вработувањето и многу друго. Сето тоа може да има дол­горочни последици врз руинирање на постојниот систем во третманот на лицата со хендикеп во нашата земја, независно од тоа што има потреба од определени корекции и негово усовр­шу­вањ­е, напоредно со раз­војниот кон­ти­нуитет на стручно-научната мисла. Тоа се поткрепува со фактот што за „решавањето” на многубројните про­бле­ми од третманот и животот на ли­цата со хендикеп се јавува поплава од разно-разни проекти за нивното добро, најчесто водени како од мате­ри­јални побуди, и од однапред утврдени ша­блони и петри­фицирани ставови, без да се има искуство од непосредна прак­тична работа со хендикепирани лица, како и во отсуство на потребниот кван­тум на знаења не само од областа на де­фектологијата, туку и од повеќе гранки на медицината, психологијата, педа­гогијата, етиката и социјалната работа. Притоа не се имаат предвид пози­тивните и негативните искуства од светот, што максимално го отеж­нува нивното практично реализирање. Во таквиот контекст отсуствува етич­ката димензија на професионализмот и ал­труи­змот, сведен на крајно сим­пли­фициран стручен пристап, без да биде детерминиран од желбата и убедува­њето за задоволување на вистинските потреби и можности на хедикепи­ра­ни­те лица.
Со оглед на тоа што не се правени по­себни стручни и научни истражувања за резултатите на досегашниот систем

на заштита и рехабилитација во Р. Ма­ке­донија, кој овозможуваше инклузија, интеграција и елиминирање на непо­волностите на институционалниот трет­­­ман преку поширок регистар на рехабилитациони и едукативни форми за дадени возрасти на хендикепираните лица (слепи, глуви, телесно инвалидни, лесно ментално ретардирани), ќе би­де­ме слободни да свртиме внимание само на некои прашања со намера да дадеме определени сугестии.
Имено, во таа смисла треба да се има во предвид следново:

1. Да се проучат досегашните ис­кус­тва и резултати во поглед на ин­клузијата и деинституционализацијата која, априори, е условена од инсти­ту­ционалниот систем и претходниот ран третман за хендикепираните лица, кој мошне успешно ги совладуваше отпо­ри­те уште во шеесетите години на ми­натиот век, кога се појави терминот и движењето „нормализација” наместо „инклузија”.
2. Кога станува збор за инклузија и деинституционализација треба да се има елементарни познавања и за географските посебности со де­мографската слика на движе­ња­ на населението, поврзани со  ми­гра­ции и емиграции на населението во Р. Македонија како неизбежна и важна детерминанта .
3. Глорифицирањето на семејството во процесите на деинституционализа­ци­­јата и инклузијата кога Р. Маке­до­нија е во земјите со највисока стапка на невработеност во светот при што еле­ментарните егзистентни потреби и на децата и на семејствата не може да би­дат соодветно решени, прет­ста­вува нај­очигледен апсурд. Тоа не само заради поради сиромаштијата и бедата што ги ограничува можностите на семејството да ги извршува своите функции, туку и поради трките и презафатеноста со биз­­нисот во процесите на конку­рен­ција­та и стратификацијата на општес­тво­то во процесите што ги наметнува транзи­ци­ја­та за диференцирање на класните, односно на општествените слоеви, при што за хендикепираните деца речиси и да нема време.
4. Економскиот аспект на инклузијата и деинституционализацијата во сегаш­ниве состојби во Р. Македонија во ни­кој случај не може да биде занемарен.  Притоа нема да погрешиме ако каже­ме дека деинституционали­зацијата са­мо на една установа каква што е, на пример, Специјалниот завод Демир Капија, би го нарушила обемот на бу­џет­ските средства за социјална заш­тита до мера да не можат да се ос­тварат основните права на граѓаните во оваа дејност, особено кога би се зе­ле предвид и минималните или просеч­ни­те, а не повисоките, стандарди за сместување, нега, исхрана, третман и поголем регистар и други потреби.
5. Техничко-технолошкиот развој и развојот на информациските системи, компјутеризацијата на училиштата и во тој контекст, инклузијата и деин­сти­ту­ционализацијата на хендикепираните со сите потребни неизбежни објектив­ни материјални и нематеријални пред­поставки.
6. Претпоставките и гревовите што може да се направат, гледани од етич­ки и психосоцијален аспект (трау­ми­те и тортурите на семејствата и децата со хендикеп).
7. Потребата од враќање и трансфор­ми­рање на широкиот регистар вред­нос­ти,   изразени   во   воннаставните  и вонинституционалните активности (спо­р­т­­­­ско-рекреативни, технички, кул­турно-уметнички, еколошки итн.).
8. Обновувањето, иновирањето и креи­­рањето нови форми и содржини на интеграцијата и социјализацијата на хен­дикепираните лица во ново­нас­та­на­ти­те услови во земјата.
9. Потребата од нови програми за третман и работа со хендикепираните лица, како една од најсуштинските про­блеми во дадениот момент и условите во кои живееме.
10. Треба да се имаат предвид ис­кус­твата на богатите и напредните земји во светот и нашите скромни искуства со најосновните показатели за успехот или неуспехот од досегашните зафати за инклузијата и деинституционализа­ци­јата на лицата со хендикеп.
11. Потребата од увид и јавност на повеќето проекти за хендикепираните лица што ги прават разни невладини организации. Каде тие завршуваат? Кому му служат? Зошто се наме­ну­ва­ат, односно користат? Кој ги рецензира и реализира? Итн.

A lot of projects for solving problems of disabled persons are realized, but many of them are not conducted by professionals with long experience and are not based on the knowledge from the fields of special education and rehabilitation, medicine, psy­chology, pedagogy and social work. Many of the projects are conducted only for the financial support and their "well-meant" altruism is obvious. The truthful and ethical altruism and professionalism should be di­rected for the welfare and benefit of the dis­abled persons.
The professionals that are in constant con­tact with the disables persons and their families (special teachers, doctors, psy­chologists, social workers and others) should notice this kind of activities that will produce many negative consequences in the lives of the disabled persons and also in fi­nancial aspect; such projects can unneces­sary burden the poor material base of the country.
On the other hand, all persons that are in­volved in the realization of the projects should check the real altruism and profes­sionalism.
This presentation elaborates the problems of real altruism and professionalism; deep emo­tional sufferings of the disabled persons and their families, their mutual aspects and relations; the possibilities for complete rea­li­zation of their psychic and physical poten­tials; true socialization against the forced integration and deinstitutionalization which might produce some negative effects.
Undoubtedly, towards disabled persons special attitudes were established through the whole period of existing of humans. That is logical if we consider the complex­ity of the developmental anthropo-biologi­cal, historical, economical, social, cultural and other conditio­ns which create the enig­matic mosaic of living, existing and pro­gress of the society in different civilization eras. People, as biogenetic beings, were not born on their own will or by desired profile and model of those whose product they are. Unfortunately they were born with the bur­den of uncertain situations, phenomena and different challenges, endlessly different in their essence, which will accompany them through the labyrinth of life, carrying the burden of their desires, ambitions, joys, suf­ferings, happiness and misfortune (of their own and of others, mostly of relatives, neighbours as well as of the society).
Disabled persons have the most uncertain and unpredictable life path, but they are al­ways guided by relatives and friends, good and naive people, professionals and not very experienced, good-hearted, ambitious and sincere people, volunteers or officials. No matter the mistakes that are made un­consciously, at the bottom line is the good intention and wish for their better and hap­pier life.

This is done not only because of their lim­ited psychical or physical abilities, but also because of the conditions where enigmas and unknown things are an inevitable com­pany in their lives, no matter the level of social development and civilization bene­fits. Especially in the period of chaotic so­cial conditions in societies in transition, the problems of disabled persons are the most marginalized, minimized or illusory empha­sized with their complexity and needs for their solving, mostly by the governmental institutions, as well as nongovernmental or­ganizations.
The fact is that altruism, the human ap­proach, professionalism, the current world happenings and the state policy in this field, together with the scientific re­searches, were and will be the driving force for searching and finding possible and more improved ways in the system of rehabilitation and care of disabled per­sons, only with the goal - higher level of humanization of the conditions for training, socialization and integration of these persons through their lives (child­hood, youth and adult period).
Unfortunately in the current moment in our country, the problems of the treatment and rehabilitation for disabled persons are treated by very unequal criteria, without uniformity and insufficiently clear scientifi­cally based attitudes and approaches, as well as the absence of appropriate doctrine.
That is obvious in the prevention, diagnos­tics, rehabilitation, inclusion and deinstitu­tionalization connected with the education, integration, socialization and employment of these persons. All this may impose long-term consequences that may ruin the current system of rehabilitation and treatment in our country, although there is a need for im­proving the same system parallel to the de­velopment of the science in this field. In the previous period many different projects for “solving” the problems of the disabled per­sons were done, but most of these projects were conducted because of the financial impulse, without having the practical ex­perience of working with disabled persons, and also without the basic knowledge of special education or other close scientific fields, like medicine, psychology, peda­gogy, ethics and social work.
At the same time positive and negative ex­periences from the projects all over the world are not considered, and that makes their practical realization even more diffi­cult. In that context there is a lack of ethical dimension of the professionalism and altru­ism, limited on highly simplified expert ap­proach, without fully satisfying the needs and possibilities of disabled persons.
Having in mind that many professional and scientific evaluations of the results of the existing system for care and rehabilitation have not been made so far  in  the  Republic of Macedonia, which enabled the inclusion, integration and different ways of overcom­ing the unpleasantness of institutional treatment through many different rehabili­tation and educational forms for all catego­ries of disabled persons at different ages (blind, deaf, physically impaired, easy mentally retarded), we can freely call the attention to some issues in order to give certain suggestions.
We think that the following points should be considered:

1. Current experiences and results about the inclusion and deinstitutionalization should be considered. These two processes are determined by the institutional system and previous early treatment for the dis­abled persons, which successfully overcame the resistance from the sixties from the last century when the term and movement “normalization” accrued, instead of the term “inclusion”.
2. When we are talking about the inclusion and deinstitutionalization, we should know the geographical spesifics with demo­graphical picture of the population move­ments in regard to the migrations and emi­grationes in the Republic of Macedonia as unavoidable and important factor.
3. The glorification of the family in the process of inclusion and deinstitutiona­liza­tion at the time when the Republic of Ma­cedonia is with the highest rate of unem­ployment in the world, when the basic ex­istential need of the children in the families can not be satisfied is an obvious absurd. That is not because of the povertywhich restricts the possibilities of the fami­lies to carry out their functions, but the par­ents are very engaged with their businesses in the competitive processes and the stratifi­cation of the society as the result of the process of transition for class differentia­tion, without paying attention to their dis­abled children.
4. Nowadays, when we are talking about inclusion and process of deinstitutionaliza­tion in the Republic of Macedonia, the eco­nomic aspect cannot be neglected. We can say that the process of deinstitutionalization of only one institution, such as Special In­stitution-Demir Kapija, will change and distract the size of budget resources for so­cial care. In the addition, the main citizen rights could not be carried out, especially if we consider the minimum or average stan­dards, not higher ones for accommodation, care, nutrition, treatment and other needs.
5. The development of technical and tech­nology systems and the development of in­formation technology in schools and the in­clusion and deinstitutionalization for dis­abled with all necessary and objective mate­rials and non material support are needed.
6. Suppositions and sins that can be made, seen from ethnical, psychological and social aspects (trauma and tortures of family and disabled children).
7. The need of having feed back from non-educational and non-institutional activities and transforming the extend register of val­ues at these activities (sport and recreative, technical, cultural, ecological etc.).
8. To renovate, innovate and create new forms and contents of integration and so­cialization of disabled persons, in newly created conditions in the country.
9. We need to make a new Working pro­grams and Programs for implementation of treatment with disabled persons, as essential current problems.
10. We must take into consideration the whole experience of progressive countries, and our modest experiences with the most essential marks of success or failure in the previous activities for inclusion and dein­stitutionalization of the disabled persons.
11. We need transparency of all non-govern­mental projects for disabled persons. Where do the projects end? Who do they serve to? What is their purpose, why are they used? Who realizes them? etc.

Наместо заклучок

Instead of conclusion

Сите поединци, жители на земјината топка без хендикеп, условно земено, се разликуваат по огромен број нешта, независно од бојата, расата и степенот на образовниот и културниот статус, нешта што никој и никогаш нема да има можност да ги наброи, за разлика од хендикепираните лица што имаат огромен број заеднички нешта и по­тре­би, независно дали тие во антропо­лош­ка смисла се однесуваат на физичкиот или на психичкиот идентитет. Тоа претставува фундамент за нај­чо­вечки конвенции, за најшироки мерки, активности и содржини што, во уни­вер­зал­на смисла, може да важат со опре­делени исклучоци за сите видови и степени на хендикепирани лица, имајќи го предвид широкиот регистар на спе­ци­фичности во даден обем и со степен на реализација, во зависност од мате­ри­јалната основа на поодделните држа­ви. Хендике­пи­ра­ните лица имаат иден­тич­ни потреби што може да се реша­ваат со слични или еднакви начини, зависно од низа економски, социјални и про­фе­сио­нални фактори кои, во оваа пригода нема можност да се набројат и ела­борираат.
За жал, недоволно сублимираните со­зна­нија и дефицитарноста од нивната публикуваност од дефек­то­ло­зите, ле­ка­ри­те, социјалните работ­ни­ци, педа­го­зите и психолозите, како и од други кадри што непосредно биле и се во кон­такт и работат со овие лица, потоа и со нивните родители и семејства-ос­та­ваат широко отворен простор да се форсираат, бранат и применуваат нај­различни ставови и мислења што, нај­често, е на штета на хедикепираните лица. Оттаму може да се заклучи дека алтруизмот и стручниот, особено етич­киот професионализам на кадрите што работат на социјализацијата, инте­гра­цијата, инклузијата и деинсти­туцио­нализацијата на хендикепираните лица треба да се насочат кон реформирање, тран­сформација, замена и збогатување на досегашното искуство од земјите на различните општествени уредувања, би­­­­деј­ќи тука нема "политика# во раз­лич­на смисла на зборот, туку таа е една   и единствена: подобрување и збогату­ва­ње на  животот  на  хенди­ке­пи­ра­ните лица, со што на нивните семејства ќе им се овозможи успешно да го ис­полнат животот, амор­ти­зи­рајќи го бремето на својата „несреќа” и „несреќата” на нивните семејства, ус­лов­но кажано. Тргнувајќи од  тоа, ал­тру­из­мот, професионализмот, интегра­ци­јата, социјализацијата и деинститу­цио­нализацијата постојано ќе прет­ста­вуваат предизвик за да се бараат и експлицираат некои релации како не­рас­кинливо врзивно ткиво на искре­ните (докрај непознати, неиспитани, испитани и проверени, енигматични и мистериозни) намери за подобар живот на хендикепираните, исклучувајќи им­про­визирани непотребни експеремен­ти­рања, а со помош на огромното искуство, со кое моментно располага историјата и светот, а особено нашата држава.
Не треба да се дозволи духовните по­тенцијали што ги имаат мнозината кои кадри работат со хендикепираните лица, да бидат залудно потро­шени на однапред познати претпос­тав­ки, се разбира, во објективна смисла, место да се насочат, кон реформирање и збогатување на сé што постигнало човеш­твото на ова поле.

People from all over the world without dis­abilities, are different regardless of their skin color, race or educational and cultural status, contrary to the disabled persons who have common needs, no matter they refer to physical or psychical identity. This is the fundament for the highest human conventions, for the broadest measures,  ac­tivities or contents in universal sense can refer to all kinds of levels of disabled peo­ple, having in mind the extend register of specific needs and level of realization de­pending on material status of the countries. The disabled persons have identical needs, which may be handled with similar or equal ways, depending on number of economic, social and professional factors that cannot be numbered or elaborated now.  
Unfortunately, the insufficiently sublimed knowledge and the deficit of its publishing by special teachers, doctors, social workers, pedagogues and psychologists, as well by other specialists in contact with these peo­ple and their parents and families – leave wide open space for forcing, defending and implementing different attitudes and opinions mostly to disadvantage of the disabled people. 
The conclusion will be that the altruism and professionalism of experts who are involved in the process of socialization, integration, inclusion and deinstitutionalization of dis­abled persons, should be directed towards reforms, transformation, changes and en­richment of the previous experience from countries with different social establish­ment, because there is no  "politics" with different meaning of the word; it is one and unique: improvement and enrichment of life of disabled people enabling their families to fulfill life success­fully, amortizing the burden of their “mis­fortune” and the “misfortune” of their fami­lies.The altruism, professionalism, integra­tion, socialization and deinstitu­tion­aliza­tion will be a challenge for looking for and ex­plicating some relations as unbreak­able tis­sue of sincere (utterly unknown, unexam­ined, examined and checked, enig­matic and mysterious) intentions for    better life of disabled, excluding improvised and unnec­essary experiments, helped by the great ex­perience of the world history and history of our country.
The spiritual potentials of the professionals who work with disabled persons must not be used in vain for beforehand assumptions instead of be­ing directed towards reforms, enrichment of everything the humans have achieved in this field.

Citation:Trajkovski T, Andreevski V. Some Aspects and Relations Between Altruism, Socialization and Integration in the Process of Humanisation of the Life Conditions of Disabled Persons. J Spec Educ Rehab 2004; 5(1-2):109-118.