САМОПОЧИТТА НА ГЛУВИТЕ И НАГЛУВИТЕ ВО СПОРЕДБА СО АДОЛЕСЦЕНТИТЕ БЕЗ ОШТЕТУВАЊЕ НА СЛУХОТ ВО СЛОВЕНИЈА – КОНТЕКСТ НА СОЦИЈАЛНИ И КОМУНИКАЦИСКИ ФАКТОРИ

Дамјана КОГОВШЕК

Факултет за образование, Институт за дефектологија,
Универзитет во Љубљана, Р. Словенија

SELF-ESTEEM OF DEAF AND HARD OF HEARING COMPARED WITH HEARING ADOLESCENTS IN SLOVENIA – THE CONTEXT OF SOCIAL AND COMMUNICATION FACTORS

Damjana KOGOVSEK

Примено: 05.06.2015
Прифатено: 31.07.2015
UDK: 376-056.263-053.6(497.4)

Recived: 05.06.2015
Accepted: 31.07.2015
Scientific article

Вовед

Introduction

Начинот на којшто младите луѓе се гле-даат и се доживуваат себеси има мошне силно влијание на нивните последователни реакции на различните настани во животот. Круцијална дилема на секој адолесцент што сака да биде целосно интегриран во општеството е „играњето соодветна улога“ и „да се биде свој“ (1). Адолесценцијата е дефинирана со брз психички, социјален и физички развој, а за глувите и наглуви адолесценти овој период е суштински, зашто се соочуваат со предизвиците што ги носи фактот да се биде глув во слушниот свет (2). Во оваа статија пои-мот „глув“ е употребен како аудиолошки поим што се однесува на целиот спектар глуви и наглуви лица коишто имаат одреден степен на губење на слухот.
Што е самопочит и како ја градиме? Зошто е толку важна во нашите животи и во животот на глувите и наглувите луѓе? Истражувачите с¢ уште бараат одговори на овие прашања. Истражувачките студии за самопочитта и глувоста даваат многу неконзистент-ни заклучоци. Некои студии посочуваат на повисока инциденција на ниска само-почит меѓу глувите лица меѓу лицата што слушаат, при што глувоста сама по себе директно влијае на самопочитта (3–5). Други студии, пак, посочуваат дека предрасудите не секогаш водат до понизок степен на самопочит (5,6) и дека семејното, социјалното и културното влијание имаат важна улога во поддржувањето на самопочитта (5). Во поновата литература, важноста на задоволството од животот и на самопочитта се потенцирани како суштински показатели за квалитетно живеење и добросостојба. Самопочитта се однесува на општа оценка или проценка на индивидуата во однос на себеси, вклучувајќи ги чувствата за соп-ствената вредност (7). Самопочитта е дефинирана како позитивно чувство за себе, како лично мислење за себеси и претставува темелен аспект на квалитетот на живеење (7–9). Rosenberg личноста со висок степен на самопочит ја дефинира „како некој што не се смета себеси за подобар од другите, но не смета ни за полош од другите“. -Спротивно, поимот ниска самопочит се однесува на „недоволна почит кон себе, поединецот смета дека не е достоен, не е соодветен или има друг сериозен недостаток како личност“ (10: стр. 15). Лицата со повисок степен на самопочит се поспособни да се справат со стресните животни настани, додека оние со понизок степен на самопочит искусуваат самотија, депресија и одбег-нување на врсниците (5,11).
Bat-Chava (12) забележал четири фактори како главни промотори на самопочитта кај глувите лица: статус на слушањето, семејното опкружување, училишната средина (13) и идентификување во група. Важно е да се разбере придонесот и партиципација-та на факторите во нивото на само-почитта на Г/НГ и начините за нејзино подобрување. Г/НГ адолесценти се со-очуваат со поголеми тешкотии во однос на нивната самопочит, зашто често се соочуваат со повеќекратни и комплексни предизвици, како што се говорот и јазичните бариери, проблеми во комуникацијата, и со помал пристап или воопшто немаат пристап до слуш-ниот доминантен свет (14). Овие проблеми потенцијално можат да влијаат на нивото на самопочит кај Г/НГ. Доброразвиените јазични и кому-никациски вештини се поврзани со повисок степен на самопочит (14,15). Самопочитта е важен концепт којшто има силно влијание на човековата ког-ниција, мотивација, емоција и на чове-ковото однесување (16). Голем број фактори можат да ја заштитат или зајакнат самопочитта на глувите лица, како комуникацијата во домот, видот школување пред факултет, возраста кога настанала глувоста (16).
Според претходните теории за самопо-читта и глувоста (12,13,17), подолу е даден краток преглед на достапните студии за едукацијата, комуникацијата и развојот на самопочитта на Г/НГ адолесценти.
Bat-Chava (12,15) прегледал 42 емпириски студии што го проценуваат влијанието на шест конструкции на самопочитта, како слушниот статус, слушниот статус на родителите, видот на училиште, моделот на комуникација во домот и во училиште и идентифи-кацијата во група. Воопшто, многу по-ранешни студии покажуваат ниска са-мопочит меѓу Г/НГ лица. Студиите кои ги опфаќаат претходно споменатите ва-ријабли покажуваат различни резулта-ти. Прегледот, исто така, покажува дека децата на глуви родители имале повисок степен на самопочит од децата на родители без оштетување на слухот; самопочитта беше повисока меѓу оние глуви лица чиишто родители го корис-тат знаковиот јазик дома во споредба со оние што претпочитаат устен говор. Анализата на значењето на училиштето и методот на комуникација не покажале значајни резултати. Според Desselle (15), испитана е важноста на моделот на комуникација во семејството за развојот на самопочитта на 53 Г/НГ деца меѓу 13 и 19 години кои имаат ро-дители без оштетување на слухот. Де-цата чиишто родители користат говор, спелување со прсти и знаковен јазик при комуникацијата со нив имаат повисока самопочит од оние деца чиишто родители користат само говор.
Van Gurp (15,18) испитал 66 Г/НГ деца што посетувале средни училишта за да го процени влијанието на разните образовни модели врз концепот за самопочит на Г/НГ деца. Децата што посетувале интегрирани училишта имале подобра самоперцепција во однос на нивните способности за читање од децата во посебните учи-лишта. Немало разлики во самоконцеп-тот и формите на комуникација што ги користеле децата. Постоеле значајни разлики во степенот на самопочитта. Највисок степен на самопочит имале одвоените групи и групите без оштетување на слухот, па наглувите, а најнизок степен имале глувите учени-ците од редовните училишта. Според Sarfaty and Katz (18), студијата што го споредува концептот за себеси на Г/НГ ученици во различни образовни модели (сегрегирани, ресурсни и редовни) не покажува значајни разлики меѓу трите групи во однос на резултатите од скалата за самоприфаќање.
Crowe (5,15) ја прикажува студијата за 200 глуви лица на возраст од 18 до 49 години. Целта била да се истражи дали резултатите за самопочитта се разликуваат меѓу глувите ученици според полот и способноста на ро-дителите за знаковно покажување. Зак-лучоците од студијата покажале дека нема конекција меѓу возраста, полот и самопочитта. Имало значајна конекција меѓу самопочитта и слушниот статус на родителите, употреба на знаковниот јазик и неговото познавање од страна на родителите: глувите лица со најмалку еден глув родител имале повисок сте-пен на самопочит.
Leigh и сор. (2) го прикажале истражу-вањето на психосоцијалното приспосо-бување на 57 глуви адолесценти со и без кохлеарен имплант. Резултатите покажале дека групата од глуви адолесценти чиешто губење на слухот било откриено порано, имале повисок степен на самопочит во училиште, а исто така биле позадоволни од комуни-кацијата во домот. Значењето на кому-никацијата во домот покажало дека задоволството со домашната комуника-ција било позитивно поврзано со слуш-ната акултурација и самопочитта во училиште, со самопочитта во однос на социјалните компетенции и со задо-волството од животот. Може да се забе-лежи дека кога родителите немаат оштетување на слухот, раната интер-венција води до полесна комуникација во домот и до подобар комфор во со-цијалното и училишното опкружување. Тоа значи дека подобрите кому-никациски вештини промовираат пови-сок степен на компетенции и ја зголе-муваат самопочитта. Учениците што посетуваат редовни училишта, исто така покажуваат повисок степен на са-мопочит.
Бројни студии (9) сугерираат дека мом-чињата и девојчињата се разидуваат во степенот на нивната самопочит, особено во преодниот период од детство во адолесценти. Психосоцијалниот развој влијае на са-мопочитта кај децата без оштетување на слухот, за коишто е изјавено дека адолесцентите од машки пол имаат попозитивна самопочит отколку адолесцентите од женски пол. Раз-ликите во самопочитта според полот се менуваат со возраста. Warner-Czyz и сор. (9, 19) покажуваат попозитивна са-мопочит кај помладите наспроти повоз-расните деца што користат кохлеарен имплант, а исто така покажуваат и редукција во самопочитта поврзана со возраста кај децата со загубен слух во редовните училишта, имплицирајќи на карактеристичните промени во само-почитта во детството проследени со аудитивниот статус. Warner-Czyz и сор. (9) документирале две студии што го истражуваат влијанието на полот на тоа како се чувствуваат децата со загубен слух во врска со себеси, а ре-зултатите покажале дека предадолес-центните девојчиња и момчиња со кохлеарен имплант имаат подеднаков степен на самопочит, како одраз на идентичното рангирање на самопочитта кај врсниците со нормален слух. Спротивно, Percy-Smith и сор. (20) покажуваат дека девојчињата со кох-леарен имплант ја оценуваат самопо-читта попозитивно од момчињата, што било спротивно на општите трендови кај врсниците што немаат оштетување на слухот (9). Пред с¢, овие студии посочуваат дека добрите комуника-циски услови во раните години и чувст-вото на прифатеност се значајни фактори за развојот на самопочитта. Доброразвиените јазични и комуникациски вештини се поврзани со повисок степен на самопочит (15).
Иако може да се препознаат некои заед-нички заклучоци, соодветна компарација на резултатите е тешко изводлива поради различните мерни скали, различните групи од Г/НГ лица (засновани на аудитивна или социјална класификација) и различните методоло-гии што се користеле.
Генерално, оваа студија беше дел од поголема студија што го истражуваше различниот фактор на ризик меѓу Г/НГ и адолесцентите немаат оштетување на слухот (АС) во Словенија и аспектот на идентитетот на глувиот. Информациите за АС беа собрани од општата по-пулација во Словенија од 4706 адолес-центи. Оваа статија го презентира ист-ражувањето на самопочитта меѓу Г/НГ адолесценти и АС во однос на праша-њата: Дали самопочитта меѓу Г/НГ адо-лесценти е значајно различна во споредба со АС во однос на полот, возраста? Дали самопочитта меѓу Г/НГ адолесценти е значајно различна во споредба со АС во однос на комуника-цијата, образовните модели? За подобро разбирање, ви претставуваме неколку информации за школувањето на глувите во Словенија. Образование-то во средните училишта може да трае од две до пет години, во зависност од видот на образовната програма (објаснето во методологијата / описот на учесниците) и од возраста од 15 до 20 години. Глувите и наглувите адолес-центи во Словенија можат да посетуваат посебни училишта за глуви и наглуви или може да посетуваат ре-довни училишта со нивните врсници со нормален слух во целата држава. Посебните училишта за глуви и наглуви се поадаптирани за популацијата со загубен слух, а училишната програма може да биде со исти стандарди како што е во сите други училишта (на при-мер, методите на предавање, користењето знаковен јазик во училниците, интерпретатор на знаков-ниот јазик, помали групи од 10 ученика, можност за стручна помош од тим составен од различни специјалисти и подолг период на школување).

The way in which young people understand and perceive themselves, their own personality, has a powerful effect on their subsequent reactions to various life events. The crucial dilemma for an individual adolescent who wishes to be fully integrated into the society is that between “playing appropriate roles” and “selfhood” (1). Adolescence is defined by rapid psychological, social, and physiological development and for deaf and hard of hearing (D/HH) adolescents this period is crucial, while they confront the challenges of being deaf in hearing society (2). In this article, the term “deaf” is used as an audiological term and refers to the full range of deaf and hard of hearing individuals who have some degree of hearing loss. What is self-esteem and how do we build it? Why is it so important and essential for our lives and the lives of deaf and hard of hearing people? These questions are still open to debate among different researchers. Research studies on self-esteem and deafness provide a lot of inconsistent findings. Some studies have found a higher incidence of low self-esteem among deaf individuals than among hearing individuals, where deafness itself directly influences self-esteem (3–5). Other studies indicate that prejudice does not certainly lead to lower self- esteem (5,6), but strong familial, social, and cultural influences play a key role in supporting self-esteem (5). In the recent literature, the importance of satisfaction with life and individual’s self-esteem are emphasized as essential indicators of quality of life and well-being. Self-esteem refers to one’s general evaluation or assessment of the self, including feelings of self-worth (7). Self-esteem is defined as positive feelings toward oneself, as personal opinion of self and it represents a foundational aspect of quality of life (7–9). Rosenberg defines a person with high self-esteem “as one who does not consider himself better than most of the others but neither does he/she consider himself worse”. In contrast, the term low self-esteem means “the individual lacks respect for himself, and considers himself unworthy, inadequate or otherwise seriously deficient as a person” (10: p15). Individuals with higher levels of self-esteem are more able to cope with stressful life events, while lower levels of self-esteem are associated with more loneliness, depression, and peer rejection (5,11). Bat-Chava (12) noted four factors, which are the main promoters of self-esteem of deaf people; status of hearing, family environment, school environment (13) and group identification. It is important to understand the factors that contribute to and participate in the self-esteem of the D/HH, and ways to improve self-esteem. D/HH adolescents experience more difficulties regarding their self-esteem because they often face multiple and complex challenges, such as speech and language delays, com-munication problems, and less or no access to the hearing and dominated world (14). These problems can potentially affect D/HH level of self-esteem. Well-developed language and communication skills have been linked to higher levels of self-esteem (14,15). Self-esteem is an important concept, which has a powerful impact on human cognition, motivation, emotion, and behaviour (16). A number of factors may protect and strengthen the self-esteem of deaf people like the mode of communication at home, the type of schooling prior to college, the age of onset of deafness (16). According to earlier theories of self-esteem and deafness (12,3,17), a short review of available empirical studies focusing on the education, communication and development of self-esteem in D/HH adolescents is given below. Bat-Chava (12,15) reviewed 42 empirical studies which assessed the effect of six constructs on self-esteem, like hearing status, parental hearing status, type of school, communication mode used at home and at school, and group identification. Many of the earlier studies in general showed low self-esteem among D/HH individuals. The studies which took the previously mentioned variables into consideration showed different results. The review also indicated that children of deaf parents had a higher level of self-esteem than children of hearing parents; self-esteem was higher among those deaf people whose parents used sign language at home compared to those whose parents preferred an oral language. The analysis of the significance of school and the method of communication showed no significant results. According to Desselle (15), the importance of family communication patterns for the development of self-esteem in 53 D/HH children between 13 and 19 years of age who had hearing parents was examined. Children whose parents used spoken language, finger spelling, and sign language to communicate with them had higher self-esteem than children whose parents only used spoken language. Van Gurp (15,18) examined 66 D/HH children attending secondary schools in order to assess the influence of different educational settings on the D/HH children's self-concept. Children attending integrated schools also had better self-perception as regards their reading skills than children in special schools. There was no difference between self-concept and the form of communication used by the children. There were significant differences in self-esteem. The highest values of self-esteem belonged to the segregated and hearing group, followed by the hard of hearing, and the lowest values belonged to the mainstreamed deaf students. According to Sarfaty and Katz (18), a study comparing self-concept of D/HH students in different educational settings (in segregated, resource, and mainstreamed settings) indicated no significant differences among the three groups in the self-acceptance scale scores. Crowe (5,15) carried out a study on 200 deaf people between 18 and 49 years of age. Her aim was to explore whether self-esteem scores differ significantly among deaf college students when comparing gender and parents' signing ability. The findings of the study showed no connection between age, gender, and self-esteem. A significant connection was reported between self-esteem and the parents’ hearing status, their use of sign language, and their proficiency in it: deaf people with at least one deaf parent had a higher sense of self-esteem. Leigh et al. (2) carried out a research on psychosocial adjustment of 57 deaf adolescents with and without cochlear implants. Their results showed that the group of deaf adolescents whose hearing loss was detected earlier had higher scholastic self-esteem and were also more satisfied with home communication. The importance of communication at home showed that satisfaction with home communication was positively related to hearing acculturation and scholastic self-esteem, social competence self-esteem, and satisfaction with life. It can be noticed that when parents are hearing, earlier intervention leads to easier communication at home, and to greater comfort in social and academic environments. That means that better communication skills promote higher competence and increased self-esteem. Students attending mainstream settings also reported higher self-esteem. A number of studies (9) suggest that boys and girls diverge in their self-esteem, especially in the transition period from childhood to adolescence. Psychosocial development influences self-esteem in hearing children, where it is reported that male adolescents have more positive self-esteem than female adolescents. Gender differences in self-esteem change with age. Warner-Czyz et al. (9, 19) reported more positive self-esteem for younger versus older children using cochlear implants and also found age-related reductions in self-esteem in children with hearing loss in mainstream educational settings, implying characteristic changes in childhood self-esteem endure across auditory status. Warner-Czyz et al. (9) documented two studies, which explored the impact of gender on how children with hearing loss felt about themselves, where results showed that preadolescent girls and boys with cochlear implants rated self-esteem equivalently, and mirroring identical ratings of self-esteem in peers with normal hearing. In contrast, Percy-Smith et al. (20) reported that females with cochlear implants rated self-esteem more positively than males, which contradicted general trends in hearing peers (9). Overall, these studies indicate that good communicative conditions in the early years and related experiences of acceptance are significant factors in the development of self-esteem. Well-developed language and communication skills have been linked to higher levels of self-esteem (15). Although some common findings among these studies can be identified, the accurate comparison of results is difficult because different measurement scales, different groups of D/HH individuals (based on audio logical or social classifications), and different methodologies were used and examined. In summary, this study was part of a larger study that examined the different risk factors among D/HH and hearing adolescents (HA) in Slovenia and the aspect of Deaf identity. Information about HA was gathered from a general Slovenian population of 4706 adolescents. This article presents a study of self-esteem among D/HH adolescents and HA that addressed the question: Is self-esteem among D/HH adolescents significantly different when compared with HA regarding gender, age? Is self-esteem significantly different among deaf and hard of hearing adolescents regarding communication, and education settings? For a better understanding, we present some information regarding the schooling of the deaf in Slovenia. Education in secondary school can last from two to five years, depending on the type of educational programme (explained in methods / description of the participants) and from the ages of 15–20 years. Deaf and hard of hearing adolescents in Slovenia can be educated in special schools for the deaf and hard of hearing or they can attend regular schools with most of their hearing peers all over the country. Special schools for deaf and hard of hearing are more adapted to the hearing loss population, but the school program can be with equal standardlike it is in all other schools (e.g. methods of teaching, using sign language in class, sign language interpreter, smaller group up to 10 students, possibility of professional help by a team of different specialists, and longer period of schooling).

Методологија

Учесници

Method

Participants

Во истражувањето се вклучени 130 адо-лесценти: 65 Г/НГ и 65 АС. На основа на полот, возраста, националноста и об-разовните програми на школување беа воспоставени еднакви парови. Сите млади вклучени во истражувањето беа Словенци. Сите родители на АС се со нормален слух (100%), како и повеќето од родителите на Г/НГ млади луѓе (81,5%). Примерокот вклучува адолесценти на возраст од 16 до 20 го-дини. Во табела 1 и табела 2 се прика-жани карактеристиките на сите Г/НГ и АС кои учествуваа во истражувањето. Примерокот од Г/НГ според степенот на губење на слухот беше дефиниран на основа на формалната документација од Министерството за образование, наука, култура и спорт (Правилник на организацијата и мето-дологија на работа на комисијата за сместување на децата со посебни пот-реби и критериумите за идентификува-ње на видот и степенот на инвалидност или попреченост на децата со посебни потреби); во однос на моделот на кому-никација во групата Г/НГ адолесценти беа поделени на оние што користат СЗЈ или говор и СЗЈ.

The study included 130 adolescents: 65 D/HH and 65 HA. Equal pairs were established on the basis of gender, age, nationality, and educational programme of schooling. All youth included in the sample were of Slovenian nationality. All parents of HA youth were hearing (100%) as well as most of the D/HH respondents’ parents were hearing (81.5%). The sample included adolescents from 16 to 20 years of age. Table 1 and Table 2 show the characteristics of all D/HH and H participants. The D/HH sample according to the degree of hearing loss was defined on the basis of the formal documentation of The Ministry of Education, Science, Culture and Sport (The Rules on the organization and method of work of commissions for placement of children with special needs and the criteria for identifying the type and level of handicap or disorders of children with special needs); the communication mode in D/HH group of adolescents was divided into those who use SSL or speech and SSL.

Табела 1. Карактеристики на сите учесници

Table 1. Characteristics of all participants

Табела 2. Карактеристики на адолесцентите со загубен слух

Table 2. Characteristics of adolescents with hearing loss

Како што е веќе кажано, ова истражување беше дел од поголемо истражување. Беше добиено одобрување за истражувањето од На-ционалниот комитет за етика во меди-цината при Министерството за здравство под број 63/05/02. Пред да се почне со проценување, на сите адолесценти им беше кажано дека нивните одговори се анонимни.

Мерни инструменти
Беше користена Розенберговата скала за самопочит (21). Г/НГ адолесценти и АС ја оценуваа сопствената самопочит на петстепен формат за одговори од 0 (сосема не се согласувам) до 4 (сосема се согласувам), иако оригиналната скала е дефинирана како четиристепена скала (7). Оригиналната Розенбергова скала за самопочит (РССП) (7,16,22) содржи 10 тврдења, пет од нив се позитивни, а пет се дадени во негативна форма. РССП мери како се чувствуваат поединците во врска со себеси и се оценуваат како целина (23). Оценките се рангирани од 0 до 40, така што по-високата оценка сугерира повисока екс-пресија на самопочит. Оваа скала има широка примена и е потврдена како добра алатка за проценка на општата самопочит.
Информациите за адолесцентите со нормален слух беа собрани од општиот примерок Словенци од 4706 адолесценти, со коишто внимателно беше применета РССП, која претставуваше стандардизирана скала за лицата со нормален слух во Сло-венија. Покрај фактот дека групата од Г/НГ адолесценти претставува примерок што не е предмет на стандардизиран тест употребен за слу-шање, за потребите на ова истражување користевме скала за самопочитта со цел да добиеме индикативна слика за самопочитта на Г/НГ адолесценти. Според овие факти и целта на ова ист-ражување, податоците беа кон-вертирани како Т-резултати со скалата за просечна вредност (М) на 50 и стан-дардна девијација (СД) 10. Овие тран-сформирани резултати дозволуваа директна компарација меѓу групите и релативната позиција на индивидуите во целата група и затоа резултатите беа повисоки на оригиналната скала.
Веродостојноста на скалата за самопочит беше проверена со коефициентот на Кромбаховата алфа; коефициентот на оригиналната верзија на скалите за самопочитта на Г/НГ е α = 0.77 to 0.88 (5), а за АС α = 0.79 (24); во нашиот примерок, вредноста на Кромбаховиот алфа-коефициент за Г/НГ беше α = 0.62 и α = 0.78 за АС. Во истражувањето на Warner-Czyz и сор. (9), веродостојноста на РССП за адолесценти беше проширена на полот, расата, етничката припадност и националноста, со вредност за Кромбаховата алфа од 0,45 до 0,90 низ државите, што е слично и задоволи-телно за нашите резултати на веродос-тојност, каде што α = 0.62. Веродостој-носта на тестот исто така зависи од природата и целта на инструментите, големината на примерокот опфатен во истражувањето и варијабилноста на предметот, додека Г/НГ популација беше многу хетерогена популација. Валидноста на содржината на резултатите собрани со прашалник беше оценета од страна на три независни експерти (предлингвално глув наставник, наставник по сло-венечки јазик и интерпретатор на слове-нечкиот знаковен јазик и наставник за глуви и наглуви) кои ја познаваат глу-воста и наглувоста, како и имаат искуство од работата со глуви и наглуви. Ги земавме предвид оние прашања во кои имаше доволен степен на конзинс-тентност меѓу оценувачите. Врз основа на нивните корекции, ја направивме фи-налната пишана верзија на прашалникот на словенечки јазик со поедноставна реченична структура, којшто беше преведен на словенечки знаковен јазик. Треба да се забележи дека искусивме мали непријатности при преведувањето на словенечкиот знаковен јазик, најчесто поради некои непознати зборови и поради апстракт-носта на некои концепти опфатени со скалата. Ваков вид истражување е првиот обид за превод и адаптација на англиски тест на словенечки знаковен јазик. Во исто време, мора да го нагласиме фактот дека во тоа време Институтот за глуви и наглуви во Љубљана имаше вработен само еден предлингвално глув наставник што учествуваше во нашиот превод и адаптација на инструментот.

Процедури
По пилот-тестирањето, финалната пишана верзија им беше поделена на Г/НГ адолесценти. Истражувањето во целост беше изведено во Институтот за глуви во Љубљана и за Г/НГ што беа вклучени во посебното образование и за интегрираните Г/НГ тинејџери. Со дозвола на директорите од училиштата, на родителите и адолесцентите, ги поканивме Г/НГ адолесценти да партиципираат во истражувањето. Г/НГ ученици одговараа на прашалникот во училиште. Оние глуви адолесценти чиј-што прв јазик беше СЗЈ имаа потреба од интерпретатор да им ја преведе сло-венечката верзија во СЗЈ (што можеби резултираше со пониска вредност на Кромбаховиот алфа-коефицинет). Пополнувањето на прашалникот од адолесцентите без оштетување на слухот се изведуваше најчесто индиви-дуално под надзор на член од истражу-вачкиот тим (21). Податоците беа ана-лизирани со SPSS-програмата (верзија 18.0). Ги користевме следниве статистички процедури: дескриптивна анализа на ва-ријаблите; разликите меѓу просечната вредност на РССП во однос на полот, возраста, комуникацискиот модел дома и образовната поставка за тестирање со т-тестот; за анализа на комуникацискиот модел во училиште беше употребен робусен тест за еднак-вост на просекот (Велчов тест).

As mentioned, this study was part of a larger study. Approval for the study was obtained by the National Medical Ethics Committee at the Ministry of Health under number 63/05/02. Before the assessment started, all adolescents were assured that their responses would be anonymous.

Measures
The Rosenberg Self-Esteem Scale (21) was used. D/HH and H adolescents evaluated the self-esteem scale on 5-point response format from 0 (strongly disagree) to 4 (strongly agree), although the original scale is defined as a four-step scale (7). The original Rosenberg Self-Esteem Scale (RSES) (7,16,22) contains ten items, five of which are expressed as positive and five that are in the negative form. The RSES measures how the individual feels about himself and it is scored as a whole (23). The scores range from 0 to 40, with higher scores representing high expression of self-esteem. This is a widely used self-esteem scale that has been validated as being a good tool for assessing global self-esteem.
Information about hearing adolescents was gathered from a general Slovenian sample of 4706 adolescents, where RSES was carefully assessed and represents a standardized scale for hearing individuals in Slovenia. Despite the fact that a group of D/HH adolescents constituted a sample, which is not a subject to standardized tests used for hearing, for the purpose of our research, we used the scale of self-esteem in order to get an indicative picture of D/HH adolescents’ self-esteem. According to these facts and the aim of the present study, the data was converted to T-scores using a scale with a mean (M) set at 50 and a standard deviation (SD) at 10. These transformed scores allowed a direct comparison between groups and individual relative position in the whole group and for this reasons the results were higher than on the original scale.
The reliability of the self-esteem scale was checked by Cronbach alpha coefficient; coefficient to the original versions of the scales of self-esteem for the D/HH is α = 0.77 to 0.88 (5) and for HA is α = 0.79 (24); in our sample, the value of Cronbach alpha coefficient for D/HH was α = 0.62 and α = 0.78 for HA.
In a research by Warner-Czyz et al. (9), the reliability of the RSES in adolescents extended across gender, race, ethnicity, and nationnalities, with Cronbach's alpha values ranging from 0.45 to 0.90 across countries, which is similar and satisfactory to our reliability results, where α = 0.62. The reliability of the test depended also on the nature and purpose of the instruments, sample size, captured in the survey, and the variability of the matter, while D/HH population was a very heterogeneous population.
The content validity of the results collected by the questionnaire was evaluated by three independent experts (a pre-lingual deaf teacher, a teacher of the Slovenian Language and interpreter of Slovenian Sign Language, and a teacher for the deaf and hard of hearing) who had knowledge of deafness and hearing loss, as well as experience in working with deaf and hard of hearing population.
We considered those issues in which a sufficient degree of consistency between evaluators was present. Based on their cor-rections, we made the final written version of the questionnaire in the Slovenian language with a simpler structure of sentences, which was translated into Slovenian Sign Language. It should be noted that we experienced several difficulties in translating the content into Slovenian Sign Language, mainly due to some unknown words, and because of the abstraction of some of the concepts covered by the scale. This kind of study is the first attempt of a translation and adaptation of an English test into Slovenian Sign Language. At the same time, we must emphasize the fact that at that time the Institute for the Deaf and Hard of Hearing Ljubljana employed only one pre-lingual deaf teacher who participated in our translation and adaptation of the instrument.

Procedures
After a pilot testing, the final written version was delivered to D/HH adolescents. The research was conducted entirely at the Institute for the Deaf in Ljubljana, both for D/HH teens who were involved in special education and for integrated D/HH teens. With the permission of school principals, parents and adolescents, we invited D/HH adolescents to participate in the research. The D/HH students responded to the questionnaire in school. Those deaf adolescents whose first language was SSL needed the interpreter to translate the written Slovenian version into SSL (which might result in lower values of Cronbach alpha coefficient). The completing of the ques-tionnaire by hearing adolescents was mostly carried out individually under the supervision of research crew-members (21). The data was analysed with the SPSS program (version 18.0).
We used the following statistical procedures: descriptive analysis of the variables; the differences between average values of RSES regarding gender, age, communication mode at home, and education settings were tested by t-test; for the analysis of communication mode at school the robust tests of equality of means (Welch test) was used.

Резултати

Влијанието на слушниот статус врз самопочитта

Првите анализи ја споредуваа самопо-читта меѓу Г/НГ адолесценти и АС, како што е прикажано во табела 3. Во просек, Г/НГ адолесценти имаат пониско ниво на самопочитување (73,31) од адолесцентите без оштетување на слухот (76,66). Т-тестот за независни примероци беше употребен за одредување на статистички значајните разлики (t = -3.285, df = 128, p = 0.001); претставени со средна големина на влијанието (r= 0.28).

Results

Effect of hearing status on self-esteem

The first analysis compared self-esteem between D/HH and H adolescents, as shown in Table 3. On average, the D/HH adoles-cents had lower self-esteem (73.31) than H adolescents (76.66). The t-test for indepen-dent samples was used to determine statistically significant differences (t = -3.285, df = 128, p = 0.001); represented with a medium effect size (r= 0.28).

Табела 3. Дескриптивна статистика на самопочитта (РССП) во однос на слушниот статус

Table 3. Descriptive statistics of self-esteem (RSES) regarding hearing status

Влијанието на возраста врз самопочитта
Резултатите од компарацијата на само-почитта на Г/НГ адолесценти и АС во однос на возраста се прикажани во табела 4. Во просек, Г/НГ адолесценти имаат пониско ниво на самопочит од адолесцентите без оштетување на слухот во сите возрасни групи, освен во групата со возраст од 19 години (М=75,75), во којашто просечниот резултат на Г/НГ е повисок од оној кај адолесцентите без оштетување на слухот (M= 74.08). Т-тестот за независ-ни примероци посочува на статистички значајни разлики меѓу Г/НГ и АС во групата со возраст од 16 години (t = -3.024, df = 18, p = 0.007) и 20 години (t = -3.371, df = 20, p = 0.003). Големината на влијанието во возрасната група од 16 е претставена како големо влијание со вредност r= 0.56, а во возрасната група од 20 со r= 0.58.

Effect of age on self-esteem

The results of comparison between D/HH and H adolescents’ self-esteem regarding age are shown in Table 4. On average, the D/HH adolescents had lower self-esteem than HA in all groups of age, except in the group aged 19 (M=75.75), where the mean score of D/HH was higher than in HA youth (M=74.08). The t-test for independent samples indicated statistically significant differences between D/HH and H adolescents in the groups aged 16 (t = -3.024, df = 18, p = 0.007), and 20 (t = -3.371, df = 20, p = 0.003). The effect size in the group at the age of 16 is represented as a large effect of the value r= 0.56 and in the group at the age of 20 with r= 0.58.

Табела 4. Компарација на резултатите за самопочитта (РССП) во однос на возраста

Table 4. Comparison of the results of self-esteem (RSES) regarding age

Влијанието на полот врз самопочитта
Споредените групи од Г/НГ и АС во од-нос на полот се претставени во табела 5. Резултатите покажуваат пониски про-сечни резултати за Г/НГ адолесценти на компонентите за самопочит во споредба со АС воопшто (и за момчиња и за девојчиња). Т-тестот беше значаен за момчињата (t = -2.260, df = 70, p = 0.021); претставен со средна големина на влијание (r = 0.27) и за девојчињата (t = -2.260, df = 56, p = 0.028); претставен со средна големина на влијание (r= 0.28) во однос на слуш-ниот статус. Компарацијата во рамките на групата од Г/НГ девојчиња и Г/НГ момчиња (без значајно влијание r=0.03) не беше значајна и беше иста за групата од девојчиња во АС и момчиња од АС (каде што големината на влијанието е претставена како r= 0.28).

Effect of gender on self-esteem
Compared groups of D/HH and HA youth regarding gender are presented in Table 5. The results showed lower mean scores of D/HH adolescents on self-esteem component compared with HA in general (for female and male). The t-test was significant for male (t = -2.260, df = 70, p = 0.021); represented with a medium effect size (r= 0.27) and female (t = -2.260, df = 56, p = 0.028); represented with a medium effect size (r= 0.28) according to hearing status. The comparison within the group of D/HH female and D/HH male (with no effect size r=0.03) was not significant and the same was for the group of HA female and HA male (where effect size is represented as medium r= 0.28).

Табела 5. Компарација на резултатите за самопочитта (РССП) во однос на полот

Table 5. Comparison of the results of self-esteem (RSES) regarding gender

Влијанието на комуникацијата во домот врз самопочитта
Примерокот од Г/НГ беше поделен во две поддгрупи; група од Г/НГ што користат СЗЈ како примарен модел на комуникација и оние Г/НГ што користат целосна комуникација (говор, СЗЈ или гестови). Т-тестот за независни примероци не покажа статистички значајни разлики (t = -1.023, df = 63, p = 0.310); а резултатите се презентирани во табела 6.

Effect of communication at home on self-esteem
The sample of D/HH was divided into two subgroups; a group of D/HH who use SSL as their primary mode of communication and those D/HH who use total communication (speech, SSL or gestures). The t-test for independent samples showed no statistically significant differences (t = -1.023, df = 63, p = 0.310); and the results are presented in Table 6.

Табела 6. Компарација на резултатите за самопочитта (РССП) во однос на моделот на комуникација во домот

Table 6. Comparison of the results of self- esteem (RSES) regarding communication mode at home

Влијанието на комуникацијата во училиштето врз самопочитта
Табела 7 и табела 8 ги покажуваат ре-зултатите од АНОВА со комуникацискиот модел како независна варијабла и РССП како зависна варијабла. Кога ќе се споредат групите од Г/НГ адолесценти по нивното ниво на самопочит, групите не се разли-куваат значајно во однос на комуника-цискиот модел во училиште, иако зна-чајноста од Велчовиот тест беше гра-нична линија и со мало влијание (r= 0.18) (не беше потврдена претпоставката за еднаквост на варијансите, беше употребена Велчо-вата статистика).

Effect of communication at school on self-esteem
Table 7 and Table 8 show the results of the ANOVA, with communication mode at school as independent variable and RSES as dependent variable. When comparing D/HH adolescents group on their level of self-esteem, the group did not significantly differ regarding communication mode at school, although the significance of Welch test was border-line and with a small effect size (r=0.18) (the assumption of equality of variances was not assumed, Welsh statistic was used).

Табела 7. Компарација на резултатите за самопочитта (РССП) во однос на моделот на комуникација во училиште

Table 7. Comparison of the results of self-esteem (RSES) regarding communication mode at school

Табела 8. Компарација на резултатите за самопочитта (РССП) во однос на моделот на комуникација во училиште

Table 8. Comparison of the results of self-esteem (RSES) regarding communication mode at school

Влијанието на образовните модели врз самопочитта
Анализите на нивото на самопочит меѓу глувите и наглувите адолесценти во посебните образовни средини и во редовните училишта се прикажани во табела 9. Т-тестот не покажа статистички значајни разлики (t = -1.356, df = 5.383, p = 0.229); претставен со средна големина на влијанието (r= 0.32) на ниво на самопочитта во однос на образовните модели.

Effect of educational settings on self-esteem
The analysis of the levels of self-esteem between the deaf and hard of hearing adolescents in special educational settings and mainstream settings is shown in Table 9. The t-test showed no statistically significant differences (t = -1.356, df = 5.383, p = 0.229); represented with a medium effect size (r= 0.32) in the level of self-esteem regarding educational settings.

Табела 9. Дескриптивна статистика за нивото на самопочитта (РССП) во однос на образованието

Table 9. Descriptive statistics for the level of self-esteem (RSES) regarding educational settings

Дискусија
Влијанието на слушниот статус врз самопочитта

Самопочитта е основна компонента на менталното здравје. Постојат разлики меѓу децата и адолесцентите во начинот на којшто се гледаат себеси. Некои млади луѓе се гледаат себеси со високо ниво на самоперцепција, а некои со ниско (25). Резултатите покажаа дека, во просек, глувите и наглуви адолесценти имаат понизок степен на самопочит од адолесцентите без оште-тување на слухот. Едно од објаснува-њата може да е тоа што глувите и наглуви млади растат во многу специфични животни услови и имаат потреба од поддршка од општеството на многу различни начини. Нашите заклучоци беа слични со оние на Бат-Чава (Bat-Chava) (12), кој прегледал 22 студии што ја споредуваат самопочитта на глувите лица и пронашол доказ за низок степен на самопочит. Истите зак-лучоци за пониска самопочит кај глу-вите млади луѓе се презентирани во истражувањето на Хилбурн, Марини и Слејт (26). Кажано е дека глувите млади луѓе од глуви родители имале значајно понизок степен на самопочит од адолесцентите без оштетување на слухот од родители што слушаат, но нема значајна разлика меѓу глувите адолесценти со родители без оштетување на слухот или со глуви родители.

Влијанието на возраста врз самопочитта

Исто така, постојат разлики во самопо-читта меѓу глувите, наглувите и адолес-центите без оштетување на слухот во однос на возраста. Нашето истражување покажа дека групата од Г/НГ адолесценти меѓу просечната возраст од 16 и 20 години покажа ста-тистички значајно пониско ниво на самопочит од групата од АС. На про-сечна возраст од 17, 18 и 19 години, не беа пронајдени разлики меѓу двете групи адолесценти. Овие резултати се совпаѓаат со некои претпоставки дискутирани во теоретскиот вовед. Според Розенберг (24), самопочитта кај адолесцентите карактеристично варира и е поврзана со различни фактори: со зголемената грижа за сликата што ја формираат другите за адолесцентот; спротивставените мислења за адолес-центот меѓу различни лица и групи (ро-дители, врсници и наставници); зго-лемени обиди за формирање слика за себеси што е прифатлива за другите; и со конфликт меѓу социјалните улоги на адолесцентот и очекувањата од другите. Block и Robins (25) ја проучиле нестабилноста на самопочит-та и развојните промени на самопочи-тта меѓу момчиња и девојчиња од рани-от адолесцентен период (14 години), па низ доцниот адолесцентен период (18 години) до раниот период на зрелоста (23 години). Со користење на традицио-налниот критериум – споредување на групите низ времето, тие пронашле ма-ли промени во самопочитта на возраст од 14 до 23 години. Нашето истражување покажа слични резултати доколку ја интерпретираме секоја група од адолесценти посебно, што значи дека нивото на самопочит варира меѓу овие возрасните групи, особено меѓу групите адолесценти од 16 и 20 години, кај коишто има значајни разлики. Тоа може да се препише на фактот што по-големиот дел од адолесцентите на воз-раст од 16 и 20 години во нашиот при-мерок потекнуваат од глуви семејства во коишто знаковниот јазик е примарен модел на комуникација, што претставува повеќе тешкотии во комуникацијата со слушното опкружу-вање. Разликите меѓу групите од Г/НГ и АС се уште поголеми во однос на про-блемите во комуникацијата, бидејќи глувите адолесценти се соочуваат со тешкотии во справувањето во слуш-ниот свет. Можеби објаснувањето исто така лежи во значењето од барањето се-беси (Кој сум јас и кому му припаѓам?) или криза на идентитетот, што е всушност различно во преодниот период (на почетокот на адолес-ценцијата и кон периодот на зрелоста).

Влијанието на полот врз самопочитта

Резултатите покажаа дека адолесцентите од машки пол коишто немаат оштетување на слухот имаат повисока самопочит од глувите и наглуви адолесценти од машки и женски пол. Разликите во самопочитта меѓу нив се статистички значајни. Сознанијата покажаа дека средната вредност на Г/НГ момчиња, како и момчињата од групата АС на скалата за самопочит беше повисока од средната вредност на самопочитта на Г/НГ девој-чиња и девојчињата што немаат оштетување на слухот, што покажува мали разлики во однос на полот коишто не се статистички значајни. Резултатите се совпаѓаат со заклучоците од ист-ражувањето на словенечките ученици од средните училишта (21) и со студијата презентирана од Erol и Orth (26), во коишто е посочено повисоко ниво на самопочит (РССП) кај машките отколку кај женските адолесценти. Спо-ред различни автори (25), с¢ уште постојат интересни и неразбирливи раз-лики во самопочитта кои се менуваат во однос на полот. Факт е дека девојчи-њата се гледаат и оценуваат себеси по-различно од момчињата, но причината за тоа не може јасно да се објасни (раз-лични модели на воспитување, раз-лични можности за потврдување на се-беси во општествениот контекст, различни цели и стандарди).

Влијанието на комуникацијата во домот врз самопочитта и влијанието на комуникацијата во училиште врз самопочитта

Семејството е една од најважните сили во животот и широко е прифатено дека партиципацијата на родителите е од клучно значење за иднината на глувите и наглувите деца (27). Начинот на којшто родителите ги едуцираат, насочуваат, гледаат и комуницираат со своето дете, ќе има долгорочен ефект врз развојот на детето. Добро е познато дека поголем дел од Г/НГ адолесценти имаат родители што слушаат и нивниот примарен начин на комуникација е го-ворот. Мал број родители и Г/НГ адо-лесценти го знаат знаковниот јазик и само некои течно го зборуваат. Овој факт може да се претстави со нашите резултати на вредноста на просекот на самопочит, при што глувите и наглувите адолесценти кои користат говор или знаковен јазик во комуни-кацијата имаат повисока самопочит отколку оние Г/НГ кои претежно го ко-ристат СЗЈ. Овие сознанија може да се припишат на хетерогеноста на нашиот примерок во однос на загубата на слухот и моделот на комуникација, што значи дека во нашиот случај адолесценти што користат повеќе начини на комуникација (говор и знаковен јазик) имаат повисока само-почит од оние адолесценти чиј мајчин јазик е знаковниот јазик. Овие резулта-ти се изненадувачки, бидејќи се очеку-ваат значајни разлики во моделот на ко-муникација, како што е евидентно од истражувањето на Kossewska (28, 29), којашто изјавува дека семејствата што користат заеднички модел на комуникација се посмирени и стабилни и дека во таквите семејства Г/НГ можат да развијат соодветни социјални вештини како и нивните врсници без оштетување на слухот. Глувите тинејџери што потврдуваат подобра комуникација со своите родители имаат попозитивно самопочитување и подобар училиштен успех (30).
Различни фактори влијаат на тоа кој мо-дел на комуникација ќе го користат ро-дителите и наставниците со Г/НГ деца. Училиштето и моделот на комуникација во него или јазикот на изведување на наставната програма е, секако, еден од значајните фактори што може да влијае на индивидуалната самопочит. Словенечките училишта што ги посетуваат глуви и наглуви адо-лесценти (а исто така и повеќето посеб-ни училишта за глуви и наглуви) ја из-ведуваат наставата на словенечки устен јазик, односно говор. Бидејќи јазикот има важна улога во степенот на самопочитта (26), нашиот интерес беше фокусиран на подрачјето на комуникација меѓу Г/НГ адолесценти во Словенија.
Нашите сознанија беа слични на оние во студијата на Beck (26), во којашто АС имаа највисока самопочит, како и групата од Г/НГ кои го користат говорот како нивен примарен модел на комуникација, следен од групата од Г/НГ кои го користат говорот и знаковниот јазик, додека оние глуви адолесценти што го користат само знаковниот јазик имаа најниска самопо-чит. Овие сознанија се очекувани, би-дејќи во постојниот слушен свет најдо-бар начин на комуникација е вербалниот говор, додека знаковниот јазик претставува единствен начин за комуникација со една мала група глувите лица.

Влијанието на образовните модели врз самопочитта

Бидејќи примерокот на интегрирани глуви и наглуви адолесценти беше мал, не е можно да се генерализираат овие сознанија. Сепак, тоа укажува дека некои адолесценти можат да имаат повисока самопочит и покрај комуникациските проблеми со кои се соочуваат во светот што слуша. До-биените сознанија за самопочитта се малку изненадувачки, како што е наве-дено дека глуви и наглуви адолесцентите во редовните училишта (интегрирани) имаат повисока самопочит од оние вклучени во се-грегирани форми на школување (или посетуваат посебни училишта за глуви и наглуви), иако тоа подоцна требаше да го зголеми чувството на вредност и припадност во нивната средина. Врз основа на нашите резултати, може да се каже дека глувите и наглувите адолесценти во Словенија се успешно интегрирани во редовните училишта, каде што чувствата на успех и прифаќање, што претставува клучен елемент на самопочитта, се важни за адолесцентот. Бидејќи поголемиот дел од образовната програма во училиштата за Г/НГ се изведува на словенечки знаковен јазик или двојазично, се очекуваше Г/НГ адо-лесценти да имаат повисоко самопочи-тување од оние вклучени во редовните училишта. Така ова сознание во врска со самопочитта е малку чудно, бидејќи голем број автори (18) утврдиле пови-соко ниво на самопочит кај глувите ученици кои посетуваат специјални училишта. Ова може да се припише на фактот дека нашиот примерок од адолесценти што користат знаковен јазик беше премал за да ги потврди нашите претпоставки или очекувања, бидејќи групната идентификација е многу важен фактор во формирањето на идентитетот на глувите и исто така во повисокото ниво на самопочит. Кога истражувачите (12) го проучувале влијанието на школување врз самопо-читта, тие откриле дека видот на учи-лиште обично не влијае директно на са-мопочитта, но училишниот успех на поединецот сигурно влијае. Од друга страна, училишниот успех, кој, секако, може да доведе до поголемо самопочитување на поединецот, е под значително влијание на јазикот и него-вото разбирање.

Discussion
Effect of hearing status on self-esteem

Self-esteem is a basic component of mental health. There are differences among children and adolescents in how they view themselves. Some youth are high self-monitors while others are low self-monitors (25). The results showed that, on average, deaf and hard of hearing adolescents had lower self-esteem than hearing adolescents. One explanation could be that deaf and hard of hearing youth grow up in very special life conditions, and they need support from society in many different ways. Our findings were similar to those made by Bat-Chava (12), who reviewed 22 studies which compared the self-esteem of deaf people, and found evidence of lower self-esteem. The same findings of lower self-esteem in deaf youth were presented in Hilburn, Marini and Slate (26) study. It was reported that deaf youth of deaf parents had significantly lower self-esteem than hearing adolescents of hearing parents, but there was no significant difference among deaf adolescents with hearing or deaf parents.

Effect of age on self-esteem

There are differences in self-esteem between deaf, hard of hearing, and hearing adolescents regarding age as well. Our study showed that the group of D/HH adolescents between the mean ages of 16 and 20 years expressed statistically significant lower self-esteem than the HA group. At the mean ages of 17, 18 and 19 years, no differences between the two groups of adolescents were discovered. These results are in line with some of the assumptions discussed in the theoretical introduction. According to Rosenberg (24), self-esteem in adolescence characteristically varies and is associated with different factors: with an increased concern about the image that others form about the adolescent; with conflicting opinions about the adolescent among different persons and groups (parents, peers, and teachers); with a rapid endeavour to form a self-image, agreeable to others; and with the conflict between the adolescent’s social roles and expectations of others. Block and Robins (25) researched the instability of self-esteem and developmental changes of self-esteem among boys and girls from early adolescence (14 years), through late adolescence (18 years) to early adulthood (23 years). Using traditional criteria – comparing the groups through time, they found small changes in self-esteem at the ages between 14 and 23. Our research showed similar results if we interpret each group of adolescents individually, which means that the level of self-esteem varied among those age groups, especially between the groups of adolescents aged 16 and 20, where the difference was significant. This could be ascribed to the fact that the majority of adolescents at the ages of 16 and 20 years in our sample originnated from deaf families where sign language was the primary mode of communication, which presented more difficulties in communicating with the hearing surroundings. The differences between D/HH and H groups of adolescents were even greater due to communication prob-lems, since deaf adolescents encounter difficulties in coping in the hearing world. Perhaps the explanation also lies in the importance of searching for one’s own identity (Who am I and who do I belong to?) or identity crisis, which is particularly distinctive in transition period (at the beginning of adolescence and towards the period of adulthood).

Effect of gender on self-esteem

The results showed that hearing male adolescents as well as female adolescents had higher self-esteem than deaf and hard of hearing female and male adolescents. The differences in self-esteem between them are statistically significant. The findings have shown that the mean value of male D/HH as well as male H adolescents on the self-esteem scale was higher than the mean value of self-esteem of female D/HH and H female adolescents, which indicates small differences regarding gender that are statistically not significant. The results are in line with the finding of a research on Slovenian secondary school students (21) and with a study presented by Erol and Orth (26), in which a higher level of self-esteem (RSES) was shown among male adolescents than female adolescents. According to different authors (25), there are interesting and still incomprehensible differences in self-esteem and its changes regarding gender. The fact is that females perceive and evaluate themselves differently than males, but the reason for that cannot be clearly explained (different upbringing patterns, different possibilities of asserting oneself in social context, different goals and standards).

Effect of communication at home on self-esteem and Effect of communication at school on self-esteem

The family is one of the important forces in human life and it has become widely accepted that parental participation is critical to the future of a deaf and hard of hearing child (27). How parents educate, guide, see and communicate with their child, will have long-term effect on the development of the child. It is well known that the majority of D/HH adolescents have hearing parents and their primary mode of communication is speech. Not many parents and D/HH adolescents know sign language and just some are fluent in it. This fact can be presented with our results of mean scores values of self-esteem, where deaf and hard of hearing adolescents who used speech or sign language in their communication had higher self-esteem than those d/Deaf that used mostly SSL. These findings could be ascribed to the heterogeneity of our sample regarding hearing loss and mode of communication, which means that in our case deaf adolescents who used more modes of communication (speech and sign language) had higher self-esteem that those deaf adolescents whose mother tongue was sign language. These results are surprising, since significant differences in mode of communication were expected, as is evident also from the studies by Kossewska (28, 29), who reported that families using a common mode of communication were more cohesive and stable, and that in such families D/HH could develop adequate social skills as their hearing pears. Deaf teenagers who reported better communication with their parents had more positive self-esteem and greater academic success (30).
What kind of communication mode parents and teachers will use with the D/HH child depends on a variety of factors. School and the mode of communication associated with it, or the language in which educational programme is carried out, is certainly one of the significant factors which can influence the individual’s self-esteem. Slovenian schools attended by deaf and hard of hearing adolescents (also the majority of special schools for the deaf and the hard of hearing) carry out their programmes in the Slovenian oral language, that is, in speech. Since language plays an important role in the degree of self-esteem (26), our interest focused on the area of communication among Slovenian D/HH adolescents.
Our findings were similar to those made in a study by Beck (26), where HA adolescents had highest self-esteem, like the group of D/HH who used speech as their primary mode of communication, followed by the group of D/HH who used speech and sign language, while those deaf adolescents who only used sign language had the lowest self-esteem. These findings are expected, because in the existing hearing world the best way to communicate is verbal speech, while sign language represents the only way to communicate with a small group of Deaf people.

Effect of educational settings on self-esteem

Since the sample of integrated deaf and hard of hearing adolescents was small, it is not possible to generalize these findings. Nonetheless, it indicates that some deaf adolescents may have higher self-esteem despite communicational difficulties they encounter in the hearing world. The obtained finding on self-esteem was somewhat surprising, as it indicated that deaf and hard of hearing adolescents in mainstream schools (integrated) had higher self-esteem than those included into a segregated form of schooling (or attending special schools for the deaf and hard of hearing), even though the latter were supposed to increase the feelings of worth and affiliation in their midst. On the basis of our results, it can be said that the Slovene deaf and hard of hearing adolescents are successfully integrated into mainstream schools, where the feelings of success and acceptance, representing the key element of self-esteem, are important for an adolescent. Since most of the educational programme in schools for D/HH is carried out in Slovenian Sign Language or bilingually, it was to be expected that D/HH adolescents would have higher self-esteem than those included into mainstream schools. This finding about self-esteem is thus somewhat surprising, as a number of authors (18) have determined a higher level of self-esteem among deaf students attending special schools. This could be ascribed to the fact that our sample of deaf adolescents using sign language was too small to confirm our assumptions or expectations, since group identification is a very important factor in forming Deaf identity and also in a higher level of self-esteem. When researchers (12) studied the influence of schooling on self-esteem, they found that the type of school usually does not influence self-esteem directly, but the individual’s academic success certainly does. On the other hand, academic success, which can certainly lead to an individual's higher self-esteem, is significantly influenced by language and understanding. On the other hand, academic success, which can certainly lead to an individual's higher self-esteem, is significantly influenced by language and understanding.

Заклучок

Conclusion

Целта на ова истражување е да се ис-тражат разликите меѓу глувите и наглувите и адолесцентите без оштетување на слухот во однос на слушниот статус, моделот на комуни-кација во домот и на училиште, полот, возраста и образованието. Еднакви парови на 65 глуви и наглуви адолесценти беа избрани од базата на 4607 ученици од средните училишта кои беа вклучени во проектот за истражување на тема „Фактори на ри-зик во словенечкото средно училиште" (21).
Нашето истражување покажа доволно влијание на слушниот статус врз само-почитта. Споредбата на самопочитта на глувите и наглувите адолесценти и адо-лесцентите без оштетување на слухот во однос на слушниот статус, возраста и полот, покажа дека самопочитта на глувите и наглувите адолесценти е значајно различна од онаа на адо-лесцентите без оштетување на слухот, односно глувите и наглувите адолесценти имаат пониско ниво на самопочит од нивните врсници без оштетување на слухот. Овие заклучоци се исти како и заклучоците од други студии (12,14). Нашето истражување исто така покажа повисоко ниво на самопочит кај глувите и наглувите адолесценти што посетуваат редовно образование, како и кај оние што ко-ристат говор и знаковен јазик во нивна-та секојдневна комуникација (со семеј-ството, во училиштето).
Иако студијата е изведена во Словенија, сметаме дека резултатите се важни за меѓународната публика, а овој вид истражување е единствено истражување во Словенија што е изведено за да се истражат компонентите на самопочитта на попу-лацијата глуви и наглуви и адолесцен-тите што слушаат и која е преведена на словенечки знаковен јазик.
Оваа студија, исто така, има некои ограничувања, бидејќи примерокот на глуви и наглуви беше релативно мал, но сепак репрезентативен (важно е да се напомене дека инциденцијата на глуви и наглуви лица е ниска и дека населението на Словенија е малкубројно; прибл. 2.000.000 жители). Идните студии треба исто така да се фокусираат на идентификацијата во група, квалитетот на животот и треба да се спроведе со поголема и поразновидна група од Г/НГ. Потребни се понатамошни истражувања за да им помогне на сите глуви луѓе да се чувствуваат добро и да уживаат во висок квалитет на животот во слушното општеството.

The purpose of this study was to explore differences between deaf and hard of hearing, and hearing adolescents regarding the hearing status, communication mode at home and at school, gender, age, and education settings. Equal pairs of 65 deaf and hard of hearing adolescents were chosen from the base of 4607 secondary school students who were involved in the research project entitled "Risk Factors in Slovenian secondary school" (21).
Our research showed a sufficient impact of hearing status on self-esteem. The comparison of the self-esteem of deaf and hard of hearing adolescents and hearing adolescents regarding the hearing status, age and gender showed that the self-esteem of deaf and hard of hearing adolescents was significantly different to that of hearing adolescents, that is, deaf and hard of hearing adolescents had a lower level of self-esteem than their hearing peers. These findings are the same as the findings of other studies (12,14). Our research also found a higher level of self-esteem among the deaf and hard of hearing adolescents attending mainstream schooling as well as among those using speech and sign language in their everyday communication (family, school).
Although the study was undertaken in Slovenia, we consider the results as important for international audience, while this kind of research is the only research in Slovenia, which has been done to explore the component of self-esteem on the population of deaf and hard of hearing, and hearing adolescents and which has been translated into Slovenian Sign Language.
This study also has some limitations, since the sample of deaf and hard of hearing was relatively small but still representative (it is important to note that the incidence of deaf and hard of hearing persons is low, and that the Slovenian population is small; approx. 2.000.000 inhabitants). Future studies should focus also on group identification, quality of life and should be conducted with larger and more diverse d/Deaf and hard of hearing populations. Continuing researched is needed to help all deaf people to feel good and enjoy high quality of lives in hearing society.

Конфликт на интереси

Авторот изјавува дека не постои конфликт на интереси.

Conflict of interests

Author declares no conflict of interests.

Citation: Kogovsek D. Self-esteem of deaf and hard of hearing compared with hearing adolescents in Slovenia – the context of social and communication factors. J Spec Educ Rehab 2015; 16(3-4):30-51. doi: 10.1515/JSER-2015-0010

1. Coleman J, Hendry LB. The Nature of Adolescence (3rd Ed). London and New York: Routledge; 1999.
2. Leigh I.W. Maxwell-McCaw D, Bat-Chava Y, & Christiansen, JB. (2009). Correlates of psychosocial adjustment in deaf adolescents with and without cochlear implants: A preliminary investigation. J. Deaf Stud. Deaf Educ. 2009, 14, 244–259.
3. Bat-Chava Y. Group identification and self-esteem in deaf adults. Personality and Social Psychology Bulletin 1994; 20, 494–502.
4. Schlesinger HS. A developmental model applied to problems of deafness. J. Deaf Stud. Deaf Educ. [Internet]. 2000 [cited 2015 May 28];5(4):349–361. Available from: LINK
5. Crowe TV. Self-esteem scores among deaf college students: an examination of gender and parents' hearing status and signing ability. J. Deaf Stud. Deaf Educ. 2003; 8(2):199-206.
6. Bat-Chava Y. Diversity of deaf identities. American Annals of the Deaf, 2000, 145(5), 420-427.
7. Rosenberg M. Society and Adolescent Self-Image. New York: Princetone University Press; 1965.
8. Lamovec T. “Lestvica Samospoštovanja” In Psihodiagnostika Osebnosti 2, Lamovec T. (editor). Ljubljana: Znanstveni inštitut Filozofske fakultete; 1994; p76–83.
9. Warner-Czyz AD, Loy B, Evans C, Wetsel A, & Tobey E.A. Self-esteem in children and adolescents with hearing loss. Trends in Hearing. [Internet]. 2015 [cited 2015 July 8];19: 1-12. Available from: LINK
10. Cohen N. Self-esteem and Depression. Relative to College Students. USA: Xlibris Corporation; 2003.
11. Orth U, Robins RW, Roberts BW. Low self-esteem prospectively predicts depression in adolescence and young adulthood. J Pers Soc Psychol 2008; 95(3):695-708. doi: 10.1037/ 0022-3514.95.3.695
12. Bat-Chava Y. Antecedents of self-esteem in deaf people: A meta-analytic review. Rehabil Psychol. [Internet]. 1993 [cited 2015 May 26];38:221-234. Available from: LINK
13. Kluwin TN, Stinson MS, & Colarossi G. Social processes and outcomes of in-school contact between deaf and hearing peers. J. Deaf Stud. Deaf Educ. [Internet]. 2002 [cited 2015 May 26];7:200-213. Available from: LINK
14. Theunissen SCPM, Netten AP, Rieffe C, Briarie JJ, Soede, et al. Self-Esteem in Hearing-Impaired Children: The Influence of Communication, Education, and Audiological Characteristics. [Internet]. 2014 [cited 2015 Apr 24];9(4):1-8. Available from: LINK
15. Hintermair M. Self-esteem and satisfaction with life of deaf and hard-of- hearing people - a resource-oriented approach to identity work. J. Deaf Stud. Deaf Educ. [Internet]. 2008 [cited 2015 May 28];13:278–300. Available from:LINK

16. Jambor E, & Elliot M. Self-esteem and Coping Strategies among Deaf Students. J. Deaf Stud. Deaf Educ. [Internet]. 2005 [cited 2015 May 28]; 10(1):63–81. Available from: LINK.
17. Desselle DD. Self-esteem, family climate and communication patterns in relation to deafness. American Annals of the Deaf, 1994; 139:322–328.
18. van Gurp S. Self-concept of deaf secondary school students in different educational settings. J. Deaf Stud. Deaf Educ. 2001; 6:54–69.
19. Warner-Czyz A.D., Loy B, Roland P.S, Tong L, & Tobey E.A. Parent versus child assessment of quality of life in children using cochlear implants. International Journal of Pediatric Otorhinoloaryngology 2009; 73:1423–1429.
20. Percy-Smith, Caye-Thomasen P, Gudman M, Jensen, JH, & Thomsen J. Self-esteem and social well-being of children with cochlear implants compared to normal hearing children. International Journal of Pediatric Otorhinoloaryngology 2008; 72(7): 1113–1120.
21. Tomori M et al. Dejavniki tveganja pri slovenskih srednješolcih. Ljubljana: Psihiatrična klinika Ljubljana; 1998.
22. Kobal D. Samopodoba mladostnikov in njihov odnos do nekaterih vidikov šolskega izobraževanja: doktorsko delo; 1997.
23. Owens TJ, King AB. Measuring Self-Esteem: Race, Ethnicity, ans Gender Considered. In Owens TJ, Stryker S, Goodman N (editors). Extending Self-Esteem Thory and Research. Cambridge University Press; 2001; p. 56-84.
24. Kobal D. Temeljni vidiki samopodobe. Ljubljana: Pedagoški inštitut; 2000.
25. Demo DH. Self-Esteem of Children and Adolecents. In Owens TJ, Stryker S, Goodman N (editors). Extending Self-Esteem Theory and Research Cambridge University Press; 2001: p. 135-156.
26. Schirmer BR. Psychological, social, and Educational dimensions of Deafness. Needham Heights, MA: Allyn and Bacon; 2001.
27. Simser J. The Power of Hearing, Habilitation, and the Home. In Power D, Leigh G (editors).
Educating Deaf Students, Global Perspectives. Washington, DC: Gallaudet University Press; 2004: p. 94-105.
28. Kossewska K, Brdej K. Personal Identity in Deaf Adolescent. J Spec Educ Rehab 2008; 9(1-2): 67–75.
29. Kossewska K. The Value System in Deaf Polish Adolescents. J Spec Educ Rehab 2011; 12(3-4):59-75. doi: 10.2478/v10215-011-0012-8
30. Marschark M, Lang HG, Albertini JA. Educating Deaf Students. From Research to Practice. New York: Oxford University Press; 2002.