Вовед

Introduction

Досегашните искуства во нашата земја покажуваат дека многу мал број на деца со пречки во развојот се опфатени во системот на предучилишно воспитание и образование. Имајќи го предвид фактот дека пред­учи­лиш­но­то воспитание на децата со пречки во раз­војот претставува прва алка во сис­те­мот на воспитание и образование и во исто време значаен сегмент на системот на инте­гра­лната рехабилитација, потребно е на исто­то да му се посвети поголемо внимание. За да биде успешно вклучувањето на децата со пречки во развојот во предучилишното вос­питание важни се три фактори: инклу­зивна култура, инклузивна политика и ин­клу­­зивна практика. Постојат многу аргу­мен­ти дека ин­клузивната култура е највли­ја­тел­ниот ас­пект во инклузијата на децата со пре­чки во раз­војот (1).

Според Booth и Ainscow индикатори за по­доб­рување на инклузивната култура се: секој е добредојден; учениците си помагаат еден на друг; персоналот соработува еден со друг; вра­ботените и учениците се почи­ту­ваат взаем­но; постои соработка помеѓу персо­на­лот и родителите/старателите; сите распо­лож­ли­ви ресурси се вклучени во вос­пит­но-об­разовната установа. Сметаме дека до­колку истите станат реалност во нашиот вос­питно-об­разовен систем, ќе дојде до подо­бру­вање на инклузивната култура (2).

Целта на ова истражување е утврдување ин­клу­­зивната култура во предучилишните уста­нови преку т.н. „Индекс на инклузија“.

Резул­татите од истражувањето ќе придо­не­сат за унапредување на општите знаења за са­миот проблем, како и за хуманизација на ус­ло­вите за предучилишно образование на де­ца­та со пречки во развојот, а од друга стра­­на ќе дадат придонос во понатамошното креира­ње на инклузијата во пред­учи­лиш­ните установи.

Previous experiences in our country show that a very low number of children with disabilities are included in the preschool education system. Considering the fact that preschool education of children with disabilities represents the primary link to the education system and is a very important aspect of the integral rehabilitation system, paying more attention to this issue is necessary. There are three important factors for successful inclusion of children with disabilities in preschool education: inclusive culture, inclusive politics and inclusive practices. There are numerous arguments which show that inclusive culture is the most influential aspect in the process of inclusion of children with disabilities (1).

According to Booth and Ainscow, the indicators for inclusive culture’s development are: everyone is welcome, pupils help each other, the staff collaborates with each other, the employees and pupils have a mutual respect, there is a close collaboration between the staff and the parents/carers, all available resources are included in the educational institution. We consider that if these become part of our educational system, improvements in an inclusive culture will follow (2).

The goal of this research is to determine the presence of inclusive culture in the preschool institutions by using the “Index of Inclusion.”

The results of the research will contribute to the promotion of the general knowledge of the problem, as well as to the humanization of the conditions that are present in the preschool education for children with disabilities. They will also give support for further implementation of the inclusion process in other preschool institutions.

Материјали и методи

Materials and methods

 Цел на истражувањето е да се утврди ста­вот на предучилишниот персонал кон инклу­зи­јата односно вклучувањето на де­цата со преч­ки во развојот. Истра­жу­ва­њето е спро­ве­дено во 3 предучилишни уста­­нови од раз­лич­ни општини, и тоа: ,,Бели Мугри“ – Скоп­је (3), „Детска Радост“ – Гости­вар (4) и „Мла­дост“ – Тетово (5). Вкупно беа вклу­че­ни 78 испитаници, одно­сно целокупниот вос­пи­тно-образовен кадар во овие пред­учи­ли­­шни установи, распо­ре­дени на следниов на­чин:

·       23 испитаници од предучилишната ус­та­но­ва ,,Бели Мугри“ – Скопје, од кои 21 вос­питувачки, 1 психолог и 1 педагог.

·       25 испитаници од предучилишната ус­та­но­ва „Детска Радост“ – Гостивар од кои 23 воспитувачки, 1 психолог и 1 педагог.

·       30 испитаници од предучилишната ус­та­но­ва „Младост“ – Тетово, од кои 26 вос­пи­тувачи, 2 социјални работници и 1 пе­да­гог и 1 психолог.

Истражувањето е спроведено во периодот jуни – jули 2010 година.

 The goal of the research is to determine the attitude of preschool staff toward the process of inclusion of children with disabilities. The research was conducted in 3 preschool institutions in different municipalities: “Beli Mugri” – Skopje (3), “Detska radost” – Gostivar (4) and “Mladost” – Tetovo (5). The entire educational staff of these preschool institutions, 78 examinees precisely, were included in the examination process grouped in the following way:

·                 23 examinees from the preschool institution “Beli Mugri” – Skopje, of which 21 teachers, 1 psychologist and 1 pedagogy.

·                 25 examinees from the preschool institution “Detska radost” – Gostivar, of which 23 teachers, 1 psychologist and 1 pedagogic.  

·                 30 examinees from the preschool institution “Mladost” – Tetovo, among which 26 were teachers, 2 were social workers, 1 was pedagogic and 1 was psychologist.

The research was conducted in the period between June and July, 2010.

 Методи: Квантитативна обработка на по­да­то­­ци­те со помош на нумеричко и про­цен­туал­но прет­ставување, како и методот на анализа на до­биените резултати од истра­жу­вањето.

Methods: A quantitative data processing method was used with the help of numeric and percent­tage type, as well as the method of analysis of the results obtained from the research.

Техники: Анкетирање

Techniques: Survey

Инструменти: Користен е анкетен лист ,,Создавање на инклузивна култура“, кој е интегрална компонента на Индексот на инклузија и прилагоден за предучилишниот персонал (6). Истиот е составен од 13 показатели, поделени во 2 области, и тоа:

·       изградба на заедница (А.1.1-А.1.8.) и

·       воспоставување на инклузивни вредности (А.2.1-А.2.5.) (7).

Имајќи го предвид фактот дека секоја обра­зов­на установа може сама да го одреди начи­нот на користење на Индексот за инклузија, и фактот дека досега истиот во нашата држава не е применуван, во оваа фаза се одлу­чивме Индексот да го употребиме само за утврдување колку предучилишната уста­нова содржи елементи на „инклузивна кул­тура“.

Во трудот се презентирани само дел од резул­тати за кои сметаме дека се во тесна коре­лација со вклучувањето на децата со посе­бни образовни потреби во редовните пред­училишни установи. Имено, од областа Изгра­дба на заедница се презентирани пока­за­телите: секој чувствува дека е добредојден (А.1.1.) и персоналот во предучилишната уста­нова го поврзува она што се случува во уста­новата со животот на децата во домот (А.1.6). Од областа Воспоставување на инклузивни вредности показателите: Посве­те­носта на инклузијата е заедничка за сите кои имаат врска со предучилишната уста­нова (А.2.1.), од сите деца се очекуваат пос­тиг­нувања (А.2.2.) и сите деца се подеднакво вреднувани (А.2.3.).

Податоците се групирани, табелирани, обра­бо­тени и графички прикажани со програмот Microsoft Office Excel 2003.

Instruments: The research was conducted with the use of the questionnaire named, “Creating of the inclusive culture,” which is an integral component of the Inclusion Index and the same is adapted for the preschool staff (6). It is composed of 13 indicators, divided in 2 areas:

·         Building a community (А.1.1-А.1.8.) and

·         Establishing inclusive values (А.2.1-А.2.5.) (7).

In this phase of the research we decided to use the Index only to determine how much the preschool institution contains elements of the “Inclusive culture,” considering that every educational institution can determine a way of using of the Inclusion Index on its own and the fact that to date it has not been used in Macedonia.

In this paper, the authors present only one segment of the results which are considered to be in close correlation to the process of inclusion of children with special needs in the mainstream preschool institutions. Namely, the area of Building a community presents the following indicators: Everyone feels welcome (A.1.1) and the staff of the preschool institution relates the occurrences in the institution with the children’s private lives (A.1.6). The area Establishing inclusive values present the following indicators: dedication to inclusion is a combined effort of any individual who is related to the preschool institution (A.2.1), аll children are expected to achieve (A.2.2) and all children are equally valued (A.2.3).

The data are grouped, tabled, processed and graphically presented with the Microsoft Office Excel 2003 program.

Резултати и дискусија

Results and discussion

Во табела 1 се презентирани резултатите од првиот показател Секој во предучилишната установа се чувствува добредојден. Од истата може да се забележи дека најголем процент од испитаниците (85%) сметаат дека неопходните информации за актив­но­стите се достапни за родителите на сите деца.

 In Table 1 we present the results obtained from the first indicator, Everyone in the preschool ins­ti­tu­tion feels welcome. It can be noted that the high­est percentage of examinees (85%), consider that necessary information concerning the activities of every child are available to the parents.

Табела 1. Презентирани резултатите од пр­виот показател: Секој во пре­дучи­лиш­на­та установа се чувствува добредојден

Table 1. Results from the first indicator: Everyone in preschool institution feels welcomed

Од табела 2 се гледа дека на показателот Пер­соналот во предучилишната установа го поврзува она што се случува во ус­та­но­ва­та со животот на децата во домот, спо­ред резултатите добиени на четирите твр­де­ња, најголемиот процент од анкетираниот пре­дучилишен персонал (87%) одговориле дека користат песни, гатанки, бројанки на мај­чиниот јазик на детето.

In Table 2, the results from the indicator, The staff of the preschool institution relates the occurrences in the institution with the children’s private lives are shown. According to those results obtained from four separate statements, the highest percentage of examined staff (87%) confirmed the use of songs, riddles and puzzles in the child’s native language.

Табела 2. Презентирани резултатите од по­ка­за­телот: Персоналот во предучилишната ус­­танова го поврзува она што се случува во ус­тановата со животот на децата во до­мот

Table 2. Results from the indicator: The staff in the preschool institution relates the occurrences in the institution with the children’s private lives

На табела 3 се прикажани резултатите од показателот Посветеноста на инклузијата е заедничка за сите кои имаат врска со предучилишната установа. Од истата може да се види дека најголем процент (97%) сметаат дека давањето на поддршка е исто така важно како и напредокот во учењето.

In Table 3, the results from the indicator, The dedication to the inclusion is a combined effort of any individual which is related to the preschool institution, are shown. In this table, it is shown that the highest percentage (97%) of examinees consider that giving a support has the same importance as their progress in the learning process.

Табела 3. Презентирани резултатите од по­ка­за­телот: Посветеноста на инклузијата е заед­ничка за сите кои имаат врска со пре­дучи­лишната установа

Table 3. Results from the indicator: Dedication to inclusion is a shared effort of every individual that is related to the preschool institution

Според добиените одговори на показателот Од сите деца се очекуваат постигнувања, со тврдењето „ги поттикнувате сите деца да се гордеат со постигнатиот успех“ се сог­ла­су­ва­ат сите испитаници (100%).

According to the answers obtained from the indicator, All children are expected to establish achievements, all examinees agreed with the statement: “We encourage every child to feel proud of achieved success (100%).”

Табела 4. Презентирани резултатите од по­ка­за­телот: Од сите деца се очекуваат пос­тиг­ну­ва­ња:

Table 4. Results from the indicator: Achievements are expected from all children:

Од табела 5 може да се види дека нај­го­лем процент од испитаниците (94%) се со­гла­­суваат со тврдењето „Сите деца изра­бо­ту­ват и имаат работи кои се изложуваат во ус­тановата“.

Table 5 shows that the highest percentage of the examinees (94%) agree with the statement that “Every child has molded and presented artifacts in the institution’s showroom.”

Табела 5. Презентирани резултатите од по­ка­­за­телот: Сите деца се подеднакво вред­ну­вани

Table 5. Results from the indicator: All children are equally valued

Во табелата 6 се сумирани резултатите од сите 5 анализирани показатели. Имено, од вкупно 78 испитаници, потполно се согла­су­ваат: 77% дека секој чувствува дека е добре­дојден, 72% дека персоналот во пред­учи­лиш­ната установа го поврзува она што се случува во установата со животот на децата во домот, 80% дека посветеноста на инклу­зи­јата е заедничка за сите кои имаат врска со пред­училишната установа, 90% дека од сите деца се очекуваат постигнувања и 88.5% дека сите деца се подеднакво вреднувани.

Table 6 summarizes the data from all indicators analyzed. Namely, from the sum of 78 examinees, 77% completely agreed that everyone feels welcome, 72% agreed that the staff in the preschool institution correlates the occurrences in the institution with the children’s private lives, 80% considered dedication to inclusion a combined effort of all whom are related to the preschool institution, 90% agreed that all children are expected to establish a form of achievement and 88.5% agree that all children are equally valued.

Табела 6. Сумирање на резултатите од сите 5 анализирани показатели

Table 6. Summary of the results obtained from the five analyzed indicators

Заклучоци со предлог- мерки

Conclusions and proposed measures

Како резултат на севкупната анализа и обра­бо­тката на добиените резултати гене­рално можеме да заклучиме дека:

·       Создавање на инклузивна култура, на чи­ја основа ќе се креира инклу­зивната по­литика и ќе се развива инклузивната прак­тика.

·       Создавање на амбиент во пред­учи­лиш­на­та установа кој е пријатен за сите деца, пре­дучилишниот пер­со­нал, родителите, како и за сите чле­нови на општествената заед­ница;

·       Примена на различните и ефективни стра­­тегии за организирање на зани­мална во која се почитуваат раз­ли­ките помеѓу де­цата, што подразбира правилна ор­га­ни­за­ција на просторот, дидактичките ма­те­ри­јали и средства, негово креативно уре­дување, како и уре­дување на прос­то­рот надвор од обје­ктот на пре­ду­чи­лиш­на­та уста­нова (двор, парк, базен);

·       Обезбедување на простор за секое дете по­себно;

·       Запознавање на културата, навиките, ја­зи­­кот и активностите кои децата ги извр­шу­ваат во домот, со цел нивно успе­шно по­врзување со она што се слу­чува во пре­дучилишната уста­нова;

·       Уважување на различностите помеѓу де­ца­та и нивно користење како богат извор на можности за учење, игра и уче­ство.

·       Треба да се создаде информациски сис­тем кој ќе им овозможи доста­п­ност на ин­формации за родителите кои имаат дете со пречки во раз­во­јот, како и на здру­женијата на роди­тели, с¡ со цел нив­но зајакнување и застапување на правата на своите деца;

·       Да се информираат и поттикнат ро­ди­те­ли­те на децата врсници, со типи­чен раз­вој, да ги променат ста­во­вите за децата со пречки во раз­во­јот за нивно вклу­чу­ва­ње во редов­ното образование, како би мо­же­ле сами­те да ги воспитуваат ста­во­ви­те на своите деца во однос на при­фа­ќа­­њето на децата со пречки во развојот и дру­гарувањето со нив;

·       Треба да се подигне нивото на свест во оп­штеството за инклузивниот про­цес и иклу­зивната култура преку раз­ни ме­диу­ми, кампањи и отворени пре­давања, во што ќе бидат вклу­чени сите релевантни фак­тори;

·       Спроведување на веќе донесените, како и развој на нова законска регу­ла­тива, за­кон­ски и подзаконски акти кои ќе ги ре­гу­лираат правата и обврските во доменот на инклу­зив­ното образование;

·       Да се формира критериум и да се регу­ли­ра преку законски акти дава­њето на фи­нан­сиска поддршка на учили­штата и пре­дучилишните уста­нови за поддршка и едукација на настав­ниците кои имаат вклу­чено дете со пречки во развојот, како и вра­ботување на стручњаци, од­нос­но дефек­толози;

·       Да се формираат инклузивни тимови и да се зацврсти меѓусебната сора­бот­ката на членовите на тимот, како и нивна со­ра­ботка со сите над­во­решни лица, ин­сти­ту­ции и ресурси на локалната заедница, с¡ со цел подо­брување на инклузивниот про­­цес;

·       Спроведување на реформи во редов­ниот об­разовен систем во кои ќе се зе­маат како пример позитивните стра­ни на мо­де­лите на инклузијата од земјите каде таа веќе е развиена и успе­шно се спроведува;

·       Спроведување на реформи во специ­ја­ли­зи­раните установи за дијаг­но­сти­цирање и категоризација на деца­та со пречки во раз­војот и нивна не­пре­­кината соработка со редовното обра­зование;

·       Активно учество на лицата со пречки во раз­војот во процесот на донесување на за­коните и одлуките во врска со самите нив.

As a result of the complete analysis and the processing of the obtained results we can conclude that it is important to:

·                Create an inclusive culture which will be based on creating inclusive politics and developing inclusive practices;

·                Create a pleasant ambience in preschool institutions for every child, preschool staff, parents, as well as every member of the society;

·                Use different and effective strategies to establish a playrooms where there is respect and tolerance for the differences among the children, which means appropriate organization of the place, didactic materials and funds, creative regulation, as well as arranging an enjoyable play area outside the preschool institution (yard, park, pool);

·                Secure the area for every child separately;

·                Introduce the culture, habits, language and activities which the children practice at home, in order to successfully share with them the events occurring in the preschool facility;

·                Respect the differences among children and using them as a rich source for learning, playing and participation;

·                Create an information system which will enable access for the parent to any information related to his/her child with special needs. The system will also enable the assembly of parents in associations to enforce and transfer the rights of their children;

·                Inform and encourage the parents to change the attitudes of their peers who have able bodied children toward the children with disabilities in general, promoting inclusion in the regular education. The parents of able bodied children can then raise their children to accept children with disabilities and build friendships with them;

·                Increase the level of awareness in the society regarding the inclusive process and the inclusive culture through various media, campaigns and open lectures, which will consider all relevant factors;

·                Implement the already adopted and develop new legislation, laws and bylaws that will govern the rights and obligations in the field of inclusive education;

·                Establish criteria and regulate the same via legislations providing financial support to schools and preschool institutions that support and educate teachers who have already included a child with disabilities on their own, as well as employment of specialists or special educators and rehabilitators;

·                Create inclusive teams and to strengthen mutual cooperation of team members and their collaboration with external persons, institutions and resources from the local communities, in order to improve the process of inclusion;

·                Implement reforms in the regular educational system in which the positive sides of the successfully established inclusion processes in other countries will be considered;

·                Implement reforms in the specialized institutions for diagnosis and categorization of children with disabilities and their continuous cooperation with the regular education;

·                Allow active participation of persons with disabilities in the process of formulation of laws and decisions of their interest.

Citation:Novachevska I, Dimchevska I, Pavlovska S, Chichevska-Jovanova N, Dimitrova-Radojichikj D. Inclusive Culture in Pre-School Institutions. J Spec Educ Rehab 2011; 12(1-2):7-16. doi: 10.2478/v10215-011-0001-y

Користена литература / References

1.  Dimitrova R D, Chichevska J N. Inkluzivnata kultura vo redovnite uchilishta. Godishen zbornik 2009;62:171-181; Skopje: Filozofski fakultet; 2009.

5. Dimchevska I. Inkluzivnata kultura vo preduchilishnata ustanova “Mladost”-Tetovo (diplomska rabota). Skopje: Filozofski fakultet; 2010.

2.   Booth T, Ainscow М. Index on Inclusion. Bristol: Centre for Studies on Inclusive Education; 2000.

6.  Booth Т, Kingston D. INDEKS ZA INKLUZIJU, Prilagodeno za predškolske ustanove [online]. 2010 [Cited 2010 Dec]; Available from URL: http://www.eenet. org.uk/ resources/docs/Index%20EY%20 Serbian.pdf

3. Novachevska I. Inkluzivnata kultura vo preduchilishnata ustanova “Beli Mugri”-Skopje (diplomska rabota). Skopje: Filozofski fakultet; 2010.

4. Pavlovska S. Inkluzivnata kultura vo preduchilishnata ustanova “Detska radost”-Gostivar (diplomska rabota). Skopje: Filozofski fakultet; 2010.

7.    Booth T, Ainscow M. Index for Inclusion [online]. 2002 [Cited 2010 Jul]; Available from URL:http://www.csie.org.uk/.../inclusion-index-explained.shtml