Read: 111131

Никола СОФИЈАНОВ, Марија КУТУРЕЦ, Филип ДУМА,
Весна САБОЛИЌ-АВРАМОВСКА, Аспазија СОФИЈАНОВА-СПАСОВСКА

НАРУШУВАЊЕ НА ВНИМАНИЕТО КАЈ ХИПЕРАКТИВНО ДЕТЕ
КАКО НАЈЧЕСТА ПРИЧИНА ЗА ПОЈАВАТА НА ПОЛЕСНИ ФОРМИ
НА МЕНТАЛЕН ДЕФИЦИТ КАЈ ДЕЦАТА

Вовед

                Нарушување  на вниманието кај хиперактивното дете, познато во медицинската литература како ADHD, (Attention deficit Hyperactivity Disorder) претставува една од најчестите хендикепирачки состојби во педијатријата но и во дефектолошката практика. Оваа состојба во литературата е позната под повеќе синоними. Еден од најраните називи, што сè уште се употребува и денес, зборува за “синдром на минимална церебрална дисфункција”. Со овој назив како да се сакало да се означи дека мозокот на децата што го манифестираат синдромот функционира надвор од нормалните рамки, но таа дисфункција сепак е минимална. Етиолошките, генетските и клиничките истражувања на состојбата, со време, довеле до надминување на овој назив и со заменување со следните синоними: “хиперактивно дете”, “нарушување со дефицит на вниманието” (ADD=attention deficit disorder) и “conduct disorder”. Последните години, сепак, е етаблиран називот ADHD (attention deficit hyperactivity disorder) за што, во понатамошниот текст, ќе пишуваме како за  нарушување на вниманието кај хиперактивното дете.

Дефинирање на проблемот и инцидентност

Од друга страна импулсивноста и хиперактивноста, карактеристични за овој синдром треба да се разграничат од нормалната темпераментност на деца што по своите вродени карактерни црти се деца со назначена екстровертираност и комуникативност.
Имајќи ги овие резерви на предвид децата што му припаѓаат на овој синдром ќе треба да бидат внимателно категоризирани како деца со нарушено внимание и патолошка хиперактивност.

Препознавање на синдромот

Клиничката слика кај децата со синдромот на нарушено внимание и патолошка хиперактивност е мошне разнообразна иако самиот синдром го дефиниравме со два основни симптоми:

Критериуми за поставување на дијагноза

Уште во почетокот искажавме стравување за хипердијагностиката на овој синдром. Лесно може да се прикачи етикетата на нарушено внимание и хиперактивност или ADHD кај едно дете кое е темпераментно и чија концентрација на вниманието е гранична и во развој. Заради тоа,  постојат строго утврдени критериуми што водат сметка за тоа и што треба да ги познаваат лекарите,  дефектолозите и педагозите што работат со деца.
Критериумите за поставување на дијагноза кај едно дете со овој синдром се:
1. Однесувањето на детето во класот. -За цело време во класот таквото дете зборува без врска и прави шумови без потреба. Нему веднаш мора да му се задоволат неговите каприци. Тоа е импулсивно и пречуствително и лесно се фрустрира. Невнимателено е. Започнатите работи не ги довршува. Често попаднува во депресија станувајќи тажно и намуртено. Лесно почнува да плаче. Ги вознемирува другите ученици. Се кара со околината. Покажува драстични промени во расположението и во однесувањето е непредвидливо: за миг може да експлодира. Деструктивно е. Покажува лоши карактерни особини: краде и лаже.
2. Однесувањето на детето во група. -Постојано се изолира од другарите. Групата не го прифаќа бидејки нема чувство на “фер-плеј”. Нема квалитети за “водач”. Не се слага ни со својот ни со спротивниот пол. Лесно се впушта во активностите на други,  особено на постарите, со нивно вознемирување.
3. Однесувањето кон авторитетите. -Детето со овој синдром покажува амбивалентен однос кон авторитетите. Тоа може да покажува инаетчиско однесување, но може и да биде покорно. Сепак, кон нив, најчесто, е срамежливо. Се забележуваат и следните својства: исплашеност, тврдоглавост и несоработливост.
За поставување на дијагнозата на ADHD треба да постојат барем по неколку симптоми или знаци наведени во трите групни критериуми.

Диференцијална дијагноза

За да се избегне некритичното дијагностицирање на овој синдром мора да се води сметка, покрај споменатите критериуми, и за нешто состојби во детската возраст што можат да го имитираат синдромот.
Таквите состојби се:
1. Нормалната хиперактивност кај децата. -Веќе споменавме дека извесен број на деца, поради својот темперамент покажуваат една хиперактивност, што сепак, се разликува од деструктивната хиперактивност кај децата со нарушено внимание и хиперактивност. Значи, за разлика од последните,   нормалното хиперактивно дете ќе покажува една изразена вигилност и подвижност, но без назначена деструктивност и секогаш со јасна цел. Наглите промени на расположението не ги карактеризираат овие деца. Тие,  сепак, во играта и на училиште доволно се концентрираат за да се разликуваат од децата со синдромот на ADHD.
2. Состојбите кај деца од разбиени семејства. -Децата од разбиени семејства покажуваат определени знаци што ги сретнуваме кај актуелниот синдром. Тие можат да покажуваат манифестации на инатење, депресивност и лесна фрустрација. Сепак нивната хиперактивност ја нема деструктивноста на првите.
3. Состојбите на стечена вознемиреност (enxiety disorders). -Долготрајни состојби на стечена вознемиреност кај децата можат да дадат симптоми идентични на актуелниот синдром. Но редукцијата на вознемиреноста кај нив ја подобрува ситуацијата.

Етиологија на ADHD

Поранешното назначување на синдромот како Синдром на минимална церебрална дисфункција укажуваше на можноста за мултифакторијална етиологија. Тоа останува и денес. Вплетувањето на повеќе етиолошки фактори во настанувањето на оваа состојба секако дека претставува прва појдовна точка во трагањето на причинителите.
1. Развојните проблеми кај плодот-претставуваа првиот етиолошки фактор. Не повторувајќи ги сите можни агенси (инфективни, хемиски, физички) што можат да дејствуваат во пренаталниот постконцепциски период, треба да го потцртаме само тоа, дека агенсот што дејствувал врз централниот нервен систем дал минимални промени, што можат само да се насетат но не и да се докажат.
2. Дејствување на генетски фактори-секако дека претставува една од етиолошките можности. Последните известувања од литературата укажуваат на пореметувања на невротрансмитерската функција како можност во оваа смисла.
3. Стечени постнатални фактори-веројатно играат најзначајна улога. Тука спаѓаат перинаталните асфиксии и мозочните крвавења,  траумите и раните постнатални менинго-енцефалити. Според наше согледување овој синдром има мултифакторијален карактер што комбинацијата на генетските и стечените постнатални фактори играат најголема улога.

Терапија и прогноза

1. Медикаментозната терапија игра определена улога, но на кратки патеки. Декстроамфетамините претставуваат историја и денес тие наполно се исфрлени од терапијата. Метилфенидатот (Риталин) ветуваше многу, но според нашето искуство, а и тоа во современата медицинска литература,   денес полека се напушта.
Ние го претпочитаме препаратот изведен од гама-амино-бутерната киселина (невромодулатор) познат како Гамибетал. Со него, на кратки патеки имаме постигнато најдобри резултати во совладување на хиперактивноста кај децата и во подобрувањето на концентрацијата. Во нешто случаи невромодулаторната терапија ја комбинираме со давање на невролептик и антипсихотик што е најпогоден за детската практика, -тиоридазин (мелерил). Комбинацијата на Гамибетал и Мелерил досега, во наши услови, се покажала како најдобра.
2. Психоедукативната терапија-е апсолутно индицирана и таа не смее да изостане. За неа детално е известено неодамна во “Дефектолошка терапија и практика” (Копачев и сор., 1997).
Со правилниот пристап кон совладувањето на овој синдром еден голем процент на деца се вклопуваат во нормалните токови. Нивната способност за концентрација расте, а хиперактивноста во значителна мера се намалува. За жал, половината од децата со овој синдром и понатаму покажуваат определени проблеми. Имено, кај нив, и покрај падот на хиперактивноста во адолесценцијата, тие манифестираат изразена импулсивност, емоционална нестабилност, склоност кон деликвентност и многу слаби училишни достигнувања. Дури во адултната возраст може, и кај нив, да се очекува определена стабилизација.

ЛИТЕРАТУРА

1. Brown, R. T. et al.: Methylphenidate in hyperkinetic children, Pediatrics, 64:408, 1979
2. Kaplan, B. J. et al.: Sleeo disturbances in preschool aged hyperactive and nonhyperactive children, Pediatrics 80:839, 1987
3. Kinsbourne, M: Overfocusing: An apparent subtype of ADHD, In: Amir N. et al. (edit.): Pediatric Neurology, Basel, Karger, 1991, pp. 18-35
4. Kinsbourne M.: Attention Deficit Hyperactivity Disorder, In: Menkes,J.: Textbook of Child Neurology, Williams and Wilkins, Baltimore, 1995
5. Копачев Д. ет ал.: Раниот третман како фундамент за успешна интеграција на децата со пречки во развојот во средини на своите врсници во предучилишна возраст, Дефектолошка теорија и практика, 3:9, 1997
6. Prendergast M. et al.: The diagnosis of childhood hyperactivity: A US-UK cross-national study od DSM-3 and ICM-9, J Child Psychol Psychiat 29:289,1988
7. Sofijanov N.: Sindrom minimalne cerebralne disfunkcije, Vo: Klinicka Pedijatrija, Medicinska Knjiga,Beograd-Zagreb,1987.