ПРОЦЕНКА НА САМОСТОЈНОСТА ВО ИЗВЕДУВАЊЕТО НА СЕКОЈДНЕВНИТЕ АКТИВНОСТИ И ПОТРЕБАТА ОД ОКУПАЦИОНА ТЕРАПИЈА КАЈ ЛИЦАТА СО МУЛТИПЛЕКС СКЛЕРОЗА

Оливера РАШИЌ-ЦАНЕВСКА

Филозофски факултет

Институт за дефектологија - Скопје

М-р Оливера Рашиќ-Цаневска ја одбрани својата док­торска дисертација на ден 08.03.  2013 го­ди­на на Институтот за дефектологија при Фи­ло­зоф­ск­иот факултет, Универзитет „Св. Кирил и Ме­тодиј“- Скопје, пред комисијата во состав: проф. д-р Наташа Чичевска -Јованова, проф. д-р Зора Јачо­ва, проф. д-р Даниела Димитрова Радојичиќ, проф. д-р Владимир Трајковски и проф. д-р Рис­то Петров.

ASSESSMENT OF THE INDEPENDENCE IN PERFORMING DAILY ACTIVITIES AND THE NEED FOR OCCUPATIONAL THERAPY IN PERSONS WITH MULTIPLE SCLEROSIS

Olivera RASHIKJ-CANEVSKA

Faculty of Philosophy

Institute of Special Education and Rehabilitation, Skopje

Olivera Rashikj-Canevska, M. Sc., defended her doctoral thesis on 08^th  March 2013 at the Institute of Special Education and Rehabilitation, Faculty of Philosophy, University “Ss. Cyril and Methodius”- Skopje, in the presence of commission consisted of: Prof. Dr. Natasha Chichevska-Jovanova, Prof. Dr.  Zora Jachova, Prof. Dr. Daniela Dimitrova Radojichikj, Prof. Dr. Vladimir Trajkovski and Prof. Dr.Risto Petrov.

Примено: 11.07.2013

Прифатено: 15.07.2013

Recived:11.07.2013

Accepted:15.07.2013

Abstract from defended thesis

Резиме

Abstract

Секој еден час некој човек ја добива ди­јаг­но­за­та мултиплекс склероза. Иако не е најчесто за­бо­лување, ниту пак најголема закана за чо­веш­твото, нејзиниот хроничен, варијабилен и не­пре­двидлив тек може да има разурнувачко вли­ја­ние врз сите оние што ја имаат ди­јаг­но­за­та или се грижат за некој што е заболен од мул­ти­плекс склероза.

Да се биде дијагностициран со мултиплекс скле­роза е инцидент, кој сам по себе носи го­ле­ми предизвици и промени во текот на жи­во­тот, особено ако станува збор за релапс и ег­за­цербации на симптомите. Во зависност од кли­ничкиот тек на заболувањето, неопходно е болните да се приспособат на но­во­на­ста­на­та­та  ситуација,  да  се  подложат  на  целосен мул­ти­дисциплинарен рехабилитациски трет­ман и да се направат соодветни адаптации на до­мот, со што во целина ќе се овозможи мак­си­мално искористување на преостанатите спо­собности на пациентите.

Every hour someone receives a diagnosis of multiple sclerosis. Although it is not most common disease, or biggest threat to the huma­ni­ty, its chronic, variable and unpredictable course can have a devastating impact on all those who have it, or care about someone who does. 

Being diagnosed with multiple sclerosis is an incident, which brings big challenges and changes in the life course, especially if there are relapses and exacerbations of the symptoms. Depending on the clinical course of the illness, the persons with MS need to adapt to the new situation and undergo multidisciplinary rehabilitative treatment; also it is necessary to make  appropriate  adaptations of homes,which in general will enable maximal utili­zation of the remaining patient’s abilities.

Основна цел на нашето истражување е да дадеме јасен приказ на заболувањето, утврдувајќи ги реперкусиите што ги пре­диз­ви­ку­ва врз животниот тек на болните, посебно на­со­чувајќи се на проценката на самостојноста во изведувањето на секојдневните активности и потребата од окупациона терапија кај лицата со мултиплекс склероза, знаејќи дека се соо­чу­ва­ат со проблеми во реализацијата на своите ос­новни задолженија и обврски.

Од основната цел на истражувањето произ­ле­гоа и основните задачи: да се детерминираат ви­довите на третман на кои билеподложени ли­ца­та со мултиплекс склероза во нашата ре­пуб­ли­ка, да се утврдат секундарните и тер­ци­јар­ни­те консеквенции од заболувањето, да се де­тек­тира начинот на изведување на се­кој­днев­ните активности и приспособувањата на домот, да се утврди потребата од ор­га­ни­зи­ра­ње на окупациона терапија и да се направи спо­редба во функционирањето на лицата со стек­ната (лица со МС) и лицата со вродена ин­ва­ли­дност (лица со церебрална парализа).

Примерокот на истражувањето беше при­го­ден, вклучувајќи ги субјектите со МС и ЦП дос­тапни на теренот и отворени за соработка. Беа опфатени 32 испитаници со мултиплекс скле­роза на возраст од над 18 години, од кои 12 машки и 20 женски и 25 испитаници со це­ре­брална парализа, на возраст од над 18 го­ди­ни и со сочуван интелект. Половата рас­пре­дел­ба на испитаниците од контролната група беше претставена со 11 машки и 14 женски ис­пи­та­ници.

Методолошката поставеност се темели врз ме­то­ди­те на структурална, дескриптивна и функ­цио­нална анализа, методот на генерализација и компаративниот метод, а како техники се при­менети анализата на документација, ска­ли­ра­ње­то и анкетата. За собирање на податоците упо­требен е прашалник составен од ком­би­на­ци­ја на неколку скали и индекси на проценка, при­ла­годени на специфичностите и ка­рак­те­рис­ти­ките на примерокот: Импакт-скала за мул­ти­плекс склероза (Multiple Sclerosis Impact Scale  MSIS-29), Бартелов индекс (БИ), Скала на рамнотежа по Берг, Прашалник за функ­цио­налниот статус (Functional status questionar - FSQ), Индекс на инвалидност и Индекс на ак­тивности според Frenchay (Frenchay Activities Index - FAI).

Добиените податоци беа групирани и та­бе­ли­ра­ни, а потоа обработени со примена на стан­дар­ден статистички програм SPSS 11 for WindowsXP, каде природата на обележјата ја на­метна примената на χ квадрат тестови (Пирсоновиот χ² тест, Likelihood-ratio и Linear by linear асоцијација).

Анализата на резултатите ја потврдува нашата прет­поставка дека симптомите и текот на за­бо­лу­вањето влијаат врз ограничувањето на функ­ционалните способности на заболените, при­тоа редуцирајќи ја нивната самостојност во реа­ли­зирањето на активностите. Како резултат на зголемениот индекс на инвалидност, кој пра­во­линиски расте со порастот на годините, кај голем број испитаници беше забележана на­ма­лена фреквенција на изведување на ос­нов­ните животни ангажмани од доменот на до­мот, работните обврски и искористувањето на слободното време.

Компарирајќи ги резултатите на лицата со мул­ти­плекс склероза и контролната група беше забележано дека лицата со МС имаат по­го­лем проблем и тешкотии во соочувањето со за­бо­лувањето и прилагодувањетокон преос­та­на­ти­те способности, што доведува до пси­хич­ка бариера, апатија и повлекување од кул­тур­но-општествениот и социјален живот.

Врз основа на структурата на добиените рез­ул­та­ти може да се констатира дека неопходен е мул­­ти­дисциплинарен третман на заболените од мултиплекс склероза, кој ќе ја опфати це­ло­куп­­ната личност на болниот. Проблемите и теш­­ко­тиите во секојдневното функционирање, пак, ја наметнуваат потребата од ор­га­ни­зи­ра­ње и имплементирање на процесот на оку­па­ци­она те­ра­пија, со што ќе се зголеми степенот на са­мос­тојност и продуктивност кај лицата со МС.

The main goal of our research is to provide a clear review of the disease, determining the repercussions which it causes in the life cour­se of the patients, especially directing to­ward the assessment of the independence in per­forming daily activities and the need of occupational therapy in persons with multiple sclerosis, knowing that they are coping with prob­lems in the realization of their basic duti­es and responsibilities.   

The main goal of the research generates the main tasks: determination of the types of treatment which persons with MS receive in our country, determination of the secondary and tertiary consequences of the disease, detection of the way of performing the daily activities and home adaptations, deter­mi­na­tion of the need for organization and imple­men­tation of the occupational therapy and comparison of the functioning of the persons with acquired (persons with MS) and persons with inborn disability (persons with cerebral palsy).

The sample of the research was convenient, inclu­ding subjects with MS and CP available and open for cooperation. 32 examinees with multip­le sclerosis older than 18 years, 12 ma­les and 20 females and 25 examinees with cere­bral palsy, older than 18 years and with nor­mal IQ were included. The sex distri­bu­tion of the examinees in the control group was presented by 11 males and 14 female sub­jects.  

The methodological structure is based on the met­hods of structural, descriptive and functio­nal analysis, method of generalization and comparison method, and documentation, sca­ling and the survey were used as techni­ques. A questionnaire composed of a com­bi­na­tion of several assessment scales and indexes: Multiple Sclerosis Impact Scale  MSIS-29, Barthel Index, Berg balance scale, Functio­nal status questionnaire - FSQ, Disa­bility index and Frenchay Activities Index - FAI, was used for data collection, and it was adapted to the specificities and the characteristics of the sample.

Collected data were grouped and tabled, and then processed by standard statistical program SPSS 11 for WindowsHP, where the nature of the notifications imposed usage of the chi square tests (Pearson chi square test, Likelihood-ratio and Linear by linear association).

The analysis of the results confirmed our assumption that the symptoms and the course of the disease influence the limitation of the functional capabilities of the persons with MS, reducing their independence in the realization of the activities. As a result of the increased disability index, which grows proportionally with the increase of the age, a number of respondents reported reduced frequency of performing basic life enga­ge­ments in the domain of home acti­vi­ties, work and leisure.       

Comparing the results of the persons with multiple sclerosis and the control group, it was noted that persons with MS have bigger problems and difficulties in dealing with the disease and in the adaptation to the remaining abilities, which leads to the psychic barrier, apathy and withdrawal from the cultural-societal and social life.  

According to the structure of the obtained results, it can be concluded that there is a need for multidisciplinary treatment of the persons with multiple sclerosis, which will cover the complete personality of the patient. The problems and difficulties in everyday functioning impose the need for organization and implementation of the occupational therapy process, which will increase the degree of independence and productivity of persons with MS.

Индексни зборови:мултиплекс склероза, це­реб­рална парализа, окупациона терапија, мул­ти­дис­циплинарен третман, самостојност, ин­декс на инвалидност, секојдневни ак­тив­нос­ти.

Index words:multiple sclerosis, cerebral palsy, occupational therapy, multidisciplinary treatment, independence, disability index, everyday activities.

Адреса за кореспонденција

Оливера РАШИЌ-ЦАНЕВСКА

Универзитет „Св. Кирил и Методиј“- Скопје

Филозофски факултет,

Институт за дефектологија

Бул. Гоце Делчев 9А Скопје, РМ

Е-пошта: oliverarasic@fzf.ukim.edu.mk

Corresponding Address:

Olivera RASHIKJ-CANEVSKA

University “Ss. Cyril and Methodius”- Skopje

Faculty of Philosophy, Institute of Special Education and Rehabilitation

Blvd. Goce Delchev 9A Skopje, RM

E-mail: oliverarasic@fzf.ukim.edu.mk