ПОТРЕБА ОД МЕНУВАЊЕ И ДОПОЛНУВАЊЕ НА ЗАКОНСКАТА РЕГУЛАТИВА

Зоран КИТКАЊ   

Филозофски факултет
Институт за дефектологија

NEED FOR CHANGING AND AMENDING THE LEGAL
REGULATIONS

Zoran KITKANJ

Faculty of Philosophy
Institute for Special Education and Rehabilitation

Образование

Education

Во областа на основното образование по­треб­­но е:

• Да се издвои образованието на учениците со посебни образовни образовни потреби во по­себна глава во законот за основното об­ра­зо­вание;
• Да се донесе Закон за инклузивно (вклу­чу­вач­ко) образование со кој ќе се утврдат кри­те­риумите и стандардите и финанси­ра­ње­то за вклучувањето на учениците со по­себ­ни образовни потреби во редовните учи­лиш­та.

Сододавањенадвановиставовавочлен 50 одЗаконотзаосновнообразование(пречистен текст)дасерегулирадополнителнастручна по­­­мошодстрананадефектолог:

• На учениците со посебни образовни потре­би кои се вклучени во редовните градинки и училишта државата е должна да обезбеди посебнастручнапомош од страна на де­фектолог вработен во градинките односно училиштата или пак со ангажирање на над­во­решен стручен работник кој ги исполнува условите.
• За дете од предучилишна возраст да се обез­беди до 3 часадополнителнапомош во неделата додека за дете од училишна воз­раст најмногу 5 часанеделно.

The following is needed in the area of educa­tion:

• To separate the education of students with special education needs in a special chapter in the Law of primary education;
• To adopt a Law on inclusive education, which should regulate the criteria, standards and financing for inclusion of students with special educational needs in the regular schools.

By adding two new paragraphs in the Article 50 of the Law on primary education (revised text) the additional professional assistance by a spe­cial educator has to be regulated.

• For students with special education needs included in the regular kindergartens and schools, the state has to employa special educator for special professional assistance in the kindergartens or schools, or to engage an external professional associate who ful­fills the conditions.
• For a child at preschool age 3 hours of addi­tional assistance a week has to be provided, while a child at school age, at least 5 hours of additional assistance weekly.

Во член 32 Од Законот за изменување и допол­нување на законот за основното образование (Сл. Весник бр.63 од 20.09.2004 год) кој се од­не­сува на член 66 од Законот за основно образование да се додаде следниот став:
Воспитувач во ученички дом за ученици со посебни образовни потреби може да биде ли­це со завршени студии по дефектологија.

In the Article 32 of the Law on changes and amendments of the Law on Primary Education (The Official Gazette no. 63 from 20.09.2004) which refers to the Article no. 66 of the Law on Primary Education, the following paragraph to be added:
The educator in students’ boarding houses for students with special education needs can be a person with completed studies in special edu­cation and rehabilitation.

Во член 98 од Законот за основното образо­ва­ние (пречистен текст) после став 2 се предлага нов став кој гласи:
За директор во посебно основно училиште се из­бира лице кое покрај општите услови утвр­де­­ни со закон ги исполнува условите за нас­тав­­ник, има најмалку пет години работно искус­тво во установа за воспитно-образовна рабо­та со ученици со посебни образовни по­тре­би и положен стручен испит за директор. (1)

In the Article 98 of the Law on Primary Educa­tion (revised text) after paragraph 2, a new para­graph is suggested as follows:
For the position of the director of a special pri­mary school, a person is to be appointed, who besides fulfilling the general conditions for an educator established with the law, has had at least five-year experience workingat an institu­tion for upbringing and education of students with special education needs and passed profes­sional examination for directors. (1)

Закон за високото образование
(новиот предлог на Закон за високото образо­ва­ние)

Law on Higher Education
(New Draft-Law on Higher Education)

Глава единаесетта

Chapter eleven

Студенти

Students

Права на студентот

Students’ rights

Да се додаде член 150-а

• Глуво лице кое има статус на студент по­ра­ди дополнитени потреби во редовниот об­­разовен процес има право на преведувач до 100 часа годишно.
• Трошоците за преведување на јазикот на зна­ците треба да ги покриваат држав­ни­те органи и органите на локалната само­уп­ра­ва.
• Ученикот со посебни образовни потреби мо­­же да се запише без разлика на постиг­на­ти­те бодови, ако за упис ги исполнува оп­ш­ти­те услови (положена матура или завршен испит).
• Трошоците за упис на учениците со посеб­ни образовни потреби на јавните високо-об­ра­зовни институции ги подмируваат држав­ните органи.
• Службата за пријавување и информации на високо-образовните институции (факулте­ти, виши школи) писмено ги известува кан­ди­датите со посебни образовни потреби за уписот и резултатите од изборната пос­тап­ка.
• Слепите, глувите и лицата со инвалидност според Законот за заштита на децата и За­ко­нот за пензиско и инвалидско осигу­ру­ва­ње имаат право на стипендија без разлика на постигнатиот просек на учење или сту­ди­­рање.
• На стипендистот со посебни образовни по­­т­­реби кој има тешко функционално на­ру­шување може да му се одреди по­ви­со­ка стипендија, најмногу до 30% .
• Корисникот на кредит и стипендија, кој го прекинал образованието или не го завршил во рок поради објективни причини (меѓу кои се вбројува и инвалидноста), може врз основа на мислење на стручната коми­си­­ја делумно или во целост да биде ослобо­ден од враќањето на стипендијата.
• Студенти со посебни образовни потреби имаат предност при прием во студентски домови.
• Исто така студентите со посебни обра­зов­ни потреби имаат можност за стекнување пра­во за престој на нивниот придруж­ник во студенскиот дом.
• Слепите лица имаат право на еднокре­вет­на соба.
• За студентите со посебни образовни пот­ре­би престојот и прехраната се субвен­ционира цело време т.е. и за време на летниот одмор, јули и август.
• Студенти со посебни образовни потреби имаат право на дополнителни бонови за исхрана.
• Студенти со посебни образовни потреби имаат право на бесплатни интернет ус­луги. (2)

Article 150-a to be added

• A deaf person who has the status of a stu­dent due to the additional needs in the for­mal educational process has a right to an interpreter up to 100 hours a year.
• The expenses for interpretation in the sign language have to be covered by the state or­gans or the organs of the local self-govern­ment.
• The student with special education needs can enter the university regardless of the achieved points, if he/she fulfills the general conditions for enrollment (completed mature examination or the final examination).
• The enrollment and information office at higher education institutions (faculties, higher schools) informs in writing the candi­dates with special education needs about the enrollment and the results of the selection procedure.
• Blind, deaf and people with disabilities ac­cording to the Law on Children’s Care and the Law on Pension and Disability Insurance have the right to a scholarship regardless of the achieved average while learning or studying.
• The scholarship holder with special educa­tion needs and severe functional disabilities can be given higher scholarship, up to 30% at most.
• The user of a credit or a scholarship, who discontinues the education or does not com­pete it within the time limit due to objective reasons (disability is included as one of them), according to the professional com­mission’s opinion can be freed to return the scholarship partially or totally.
• Students with special education needs are given priority at entering students’ boarding houses.
• Students with special education needs also have the right to an accompanying person staying with them at the boarding house.
• Blind people have the right to a single room.
• For the students with special education needs the board and lodging is subsidized all the time, i.e. during the summer vaca­tion, July and August.
• Students with special education needs have the right to additional nutrition cou­pons.
• Students with special education needs have the right to free of charge the Inter­net ser­vice. (2)

Закон за јазикот на знаците

Law on Sign Language

Република Македонија на глувите лица да им овозможи да го уживаат правото на употреба на јазикот на знаците во сите постапки пред др­­жав­ните органи, органите на локалната са­мо­уп­рава, како и пред изведувачите на јавните служ­­би.
Глувите лица имаат право да го користат јази­кот на знаците и во сите други ситуации во кои глувоста им претставува пречка при задово­лу­ва­њето на нивните потреби.
Според овој закон државните органи, органите на локалната самоуправа, како и изведувачите на јавните служби се должни на барање на глу­во­то лице или по службена должност кога ли­це­то ќе приложи документ со кој му се приз­нава правото на употреба на јазикот на знаците да му обезбедат преведувач на споменатиот јазик.
Трошоците за преведување на јазикот на зна­ците ги покриваат државните органи, органите на локалната самоуправа, како и изведувачите на јавните служби.
Преведувач на овој јазик може да биде полно­летно лице кое поседува сертификат (лиценца) и е запишан во регистерот на преведувачи на јазикот на знаците кај Сојуз на глувите на Ма­ке­донија.

The Republic of Macedonia is obliged to enable the deaf people to enjoy the right to use the sign language in all procedures before the state or­gans, the organs of the local self-government, as well as before the administration service offi­cers.
The deaf people have the right to use the sign language in other situations when deafness is an obstacle for satisfying their needs.
According to this Law the state organs, the or­gans of the local self-government, as well as the administration service officers are obliged, on the request of a deaf person or in line of duty when the deaf person submits a document that shows his/her right to use the sign language, to provide for the deaf an interpreter of the sign language. 
The expenses for the interpretation in the sign language are covered by the state organs, the organs of the local self-government, as well as the administration service officers.
The interpreter in this language has to be an adult who possesses a certificate and is regis­tered as an interpreter in the registry of the As­sociation of the Deaf in Macedonia.

Закон за заштита на децата

Law on Children’s Care

Заради отстранување на фактори и околности кои може да доведат до нови или влошување на постоечките последици како резултат на ош­те­тувањата се предлага нов член 48-а кој ќе гла­си:
За децата со развојни проблеми и посебни об­­ра­зовни потреби вклучени во редовните гра­­динки да се обезбеди дополнителна по­мош од дефектолог до 3 часа неделно заради изведу­ва­ње на реедукативни, психомоторни и сти­му­лативни вежби за да се спречат или уб­ла­жат можните последици кај ризично роде­ни­те деца и децата со развојни пробле­ми вклу­чени во редовните градинки. (3)

Due to the elimination of the factors and condi­tions that can lead to new or worsen existing conditions as a result of the disabilities, it is sug­gested the new Article 48-а to state:
For the children with developmental problems and special education needs included in the regular kindergartens  additional assistance by a special educator to be provided up to three hour a week to perform re-educative, psycho­motor and stimulative exercises in order to pre­vent or lessen the consequences in children born with risk and children with developmental problems included in the regular kindergar­tens. (3)

Здравствено осигурување

Health Insurance

Досегашните искуства од практиката укажу­ваат на тоа дека Фондот за здравствено осигу­ру­вање покрива средства за некои помагала кои некогаш биле стандардни но недоволно функ­ционални, а биле на листата поради рела­тив­но ниската цена. Заради споменатото се пред­лага следниот став кој гласи:
Ако помагалото за лицето со инвалидност е одредено како стандардно, а за осигуреното ли­це поради неговата здравствена состојба не е функционално, важи начелото, дека оси­гу­ре­но­то лице има право на поскапо по­ма­га­ло, односно најефтиното кое по функција ќе биде соодветно но да е достапно на македон­ски­от пазар.(4)

The previous experience from practice indicates that The Health Insurance Fund covers some aids that prior were standardized but were not functional enough, and were included in the pri­ority list due to relatively low price. Thus, the following paragraph is suggested to state:
If the aid to the person with disabilities is deter­mined as standardized and functional for the insurance beneficiary due to his/her health con­dition, valid is the principle that the insurance beneficiary has the right to a more expensive aid, i.e. the least expensive one if its function is appropriate and it is available on the Macedo­nian market.(4)