Вовед

Introduction

Проблем на истражувањето

The Subject of the Study

Проблемот на нашето истражување, кој се изне­су­ва на ова место, е дел од поширокото истра­жу­вање на синтаксичкиот развој на глувите и наглувите деца со посебно внимание насочено кон способноста за изразување на секундарните реченички конституенти.
Во овој труд како проблем се изнесува употре­ба­та на атрибутите, односно анализа на употре­ба­та на експонентите на оваа именичка опре­дел­ба во синтаксичкиот систем кај глувите и на­глувите деца. Оваа појава е анализирана на воз­раст на која би требало децата со типичен развој да се приближуваат кон јазичната компе­тен­ција на возрасните изворни говорници. По­ра­ди неможност за спонтано усвојување на ја­зи­кот во спрега со звукот и значењето, глувите и наглувите деца воспоставуваат јазична компе­тен­ција преку други патишта. Тие други патиш­та често не можат во целост да ги компензираат па­тиштата на типичниот јазичен развој, па за­тоа дефицитите се очекувани на сите нивоа на јазичката структура. Во оваа прилика ние го ис­тра­жувавме изразувањето на експонентските ат­ри­бути во писмениот јазичен израз кај глу­ви­те и наглувите деца од постара основно­учи­лиш­на возраст преку споредување на тоа изразу­ва­ње во писмениот говор кај децата од иста воз­раст со типичен јазичен развој.
Покрај главните реченички конституенти, во ре­ченицата се јавуваат и зависни конституенти т.е. различни дополнувања и определби со кои се дава можност за дополнителна информација во врска со реализација на ситуацијата означена во реченицата. За полесно да се разбере смис­ла­та на пораката која е изречена во реченицата, ре­ченичките конституенти обично се распоре­ду­ваат така да содржината на реченицата се ис­ка­жува постепено, а конституентите кои по смисла потесно се поврзани да се појавуваат еден по друг.
Атрибутот е именска определба со која се иска­жу­ва особина или својство на поимот кој е име­ну­ван со зборот, кој, пак, е поврзан со дадениот атрибут.

Во функција на атрибут може да се ја­ви секој збор (именка, заменка, придавка, број), но нај­чес­то таа функција ја вршат придавките, при­дав­ските синтагми, придавските заменки и ред­ните броеви.
Заедничко за сите тие единици е припишување на нивната содржина кон именичкиот поим оз­на­чен со главниот збор, при што тоа при­пи­шу­ва­ње формално се одбележува со конгруенција (сложување) по род, број или падеж. Како ат­ри­бу­­ти можe да се употребат и именките или имен­­ските синтагми во некој зависен падеж или со предлог или без предлог (предлошко-па­деж­ни конструкции). Според своето значење и употребната вредност ваквите атрибути можe да се групираат во падежни атрибути со при­дав­ско, реакциско или прилошко значење. (По­по­виќ, Станојчиќ, 1997).
Експоненти на именските определби т.е. атри­бути се: збор, падежна конструкција, синтагма и зависна клауза. Најчесто во јазичното функ­цио­нирање како елементарен експонент се ја­вува зборот. Падежната конструкција во целост се конституира околу третата година кај децата со типичен јазичен развој. Синтагмата исто така е експонент на атрибутот и во неа, покрај главните зборови постојат еден или повеќе зависни конституенти. Најсложен експонент на атрибутот е зависната клауза. Зависната клауза со својата конституентска функција може поце­лос­но да ја актуелизира пораката отколку збо­рот или синтагмата. Атрибутот во јазичното из­ра­зување кај возрасните говорници често се из­разува преку односната зависна клауза која има придавска функција (Кашиќ, 2002).

The subject of the research work presented here is a part of a larger research project dealing with the syntactic development of completely and partially deaf children, with special attention paid to the study of their ability to express secondary syntactic constituents.
The subject of this study is the use of attributives, that is the analysis of the use of nominal modifier exponents in the syntactic system of completely and partially deaf children. This was analyzed at the age when the children with typical develop­ment should approach the linguistic competences of adult native speakers. Since completely and partially deaf children are unable to acquire the language spontaneously through the concord of sound and meaning, they acquire linguistic com­petences in other ways. Those other ways fre­quently fail to fully compensate for the ways of typical language development, so deficiencies are to be expected at all levels of language structure. In this study we did the research on the use of at­tributive exponents in the written linguistic expres­sion of completely and partially deaf children in the upper-primary school and we compared it with the use of the same elements in the written lin­guistic expression of their peers with typical lan­guage development.
Besides main syntactic constituents, a sentence also includes some subordinate or secondary con­stituents, that is, various complements and modifi­ers which give additional information regarding the realisation of the situation expressed by the sentence. In order to get the message expressed by a sentence more easily, syntactic constituents are usually put in such an order that the content of the sentence is revealed gradually and the constituents which are closely related in meaning stand to­gether.
The attributive is a noun modifier which shows a feature or a characteristic of the concept named by the word that the attributive stands with.

Any nominal can have attributive function (a noun, a pronoun, an adjective, a numeral), but the words and phrases which have that function most fre­quently are adjectives, adjectival phrases, adjecti­val pronouns and ordinal numbers.
What all these elements have in common is that their content is attributed to the nominal notion expressed by the head word. That attribution is formally marked by congruence (agreement) in gender, number and case. Nouns and noun phrases in a dependent case, whether with or without a preposition (prepositional-case constructions), can also be used as attributives. According to their meaning and use value, such attributives can be divided into following groups: case attributives with adjectival, verbal and adverbial meaning (Popovich, Stanojchich, 1997).
The exponents of the nominal modifier–attributive are: a word, a case construction, a phrase and a subordinate clause. A word appears most fre­quently as a basic exponent in language function­ing. Children with typical language development form a case construction completely at about the age of three. A phrase is also an attributive expo­nent; besides the head word, it contains one or more subordinate constituents. The most complex attributive constituent is a subordinate clause. A subordinate clause can, through its constituent function, actualize the message more fully than a word or a phrase. The attributive in the linguistic expression of adult speakers is frequently ex­pressed by a subordinate clause which has an ad­jectival function (Kashich, 2002).

Цел на истражувањето

The goal of the study

Општата цел на нашето истражување беше да ја утврдиме дистрибуцијата на експонентските ат­ри­бути во јазичниот израз на глувите и наглу­вите деца. Поставени се и посебни цели:

• Со споредување да се утврдат типовите на експонентските атрибути кои се јавуваат кај глувите и наглувите деца и кај децата со ти­пи­чен јазичен развој;
• Со споредување да се утврдат типовите на екс­понентските атрибути кои  не се јавуваат (или ретко се јавуваат) кај глувите и наглу­ви­те деца, а се јавуваат кај децата со типи­чен јазичен развој;
• Врз основа на двете претходни  посебни це­ли да се утврдат тешкотиите во проширу­ва­њето на јазичната компетенција кај глувите и наглувите деца и нивото на нивниот за­ба­вен синтактичен развој.

The general goal of our research was to determine the distribution of attributive exponents in the lin­guistic expression of completely and partially deaf children. However, some specific goals were set as well:

• to determine by comparison the types of attribu­tive exponents used by completely and partially deaf children and the ones used by the children with typical language development;
• to determine by comparison the types of attribu­tive exponents not used (or rarely used) by completely and partially deaf children, but used by the children with typical language de­velopment;
• on the basis of the previous two specific goals to determine the difficulties arising in the process of improving the linguistic compe­tences of completely and partially deaf chil­dren, as well as the level of their slower syn­tactic development.

Материјали и методи

Materials and methods

Истражувањето е извршено во писмен јазичен израз и тоа во наративен стил. Примерокот бе­ше составен од ученици со оштетен слух од спе­цијалните училишта во Србија, на училишна возраст од V до VIII одделение. Вкупниот број на ученици со оштетен слух е 190 (108 глуви и 82 наглуви ученици). Контролната група ја со­чи­нуваа ученици од редовното основно учи­лиш­те „17 Октомври“ од Јагодина. Вкуп­ни­от број ученици во контролната група беше 114 (училишна возраст од V до VIII одделение).
Интелектуалниот статус на испитаниците од екс­­перименталната група беше во границата на нормалата за слушно оштетени деца. Според оштетувањето на слухот сите се рапоредени во четири групи според класификацијата на Свет­ската здравствена организација.
Интелектуалниот статус на испитаниците од кон­тролната група беше во границата на нор­ма­ла­та за училишни деца со типичен развој.
Со помош на квантитативна и квалитативна анализа се дојде до резултатите на истражу­ва­ње­то добиени кај двете групи испитаници.

The research was done on the written linguistic expression, a narration. The sample consisted of the children with impaired hearing from special schools in Serbia, ranging from the 5th to the 8th year. The total number of the children with im­paired hearing was 190 (108 completely deaf and 82 partially deaf students). The control group con­sisted of the children from a mainstream primary school, ˝17. oktobar˝ Primary School in Jagodina. The total number of children in the control group was 114 (ranging from the 5th to the 8th year).
The intellectual level of the examinees from the experimental group was within the normal range for the children with impaired hearing. All the stu­dents were classified into four groups according to the level of their impairment and in concordance with the classification of the World Health Organi­zation.
The intellectual level of the examinees from the control group was within the normal range for the schoolchildren with typical development.
The results of the research were obtained in both groups of examinees by both qualitative and quan­titative analyses.

Резултати од истражувањето и дискусија

The results of the research and discussion

Во анализата на податоците се уптребени след­ни­ве статистички мерки и постапки:

• Фреквенција и проценти
• Аритметичка средина и стандардна девија­ци­ја
• Значајност на разликите меѓу аритметички­те средини (т-тест) за зависни и независни примероци

Analyzing the data we used the following statisti­cal analysis tools and procedures:

• frequency and percentage
• arithmetic mean and standard deviation
• a statistically significant difference between the arithmetic means (t-test) of dependent and independent samples.

Резултатите се изложени табеларно за две под­гру­пи внатре во експерименталната група и ед­на контролна група.

The results have been presented in tables for the two subgroups within the experimental group and for one control group.

Табела 1. Резултати од дистрибуцијата на екс­по­нен­т­ските атрибути кај глувите деца

Table 1. The results of the attributive exponents’ distri­bution in completely deaf children

Во табелата 1 се изложени резултатите од за­чес­­теноста на употребата на експонентските атрибути во писмениот израз кај глувите деца на возраст од 11 до 15 години, кои јасно ни ја по­­ка­жуваат најголемата зачестеност на збо­ро­ви­те како елементарен експонентски атибут. Вкупно 88 испитаници го користеле овој експо­нент во опсег од 1 до 28 употребени зборови. Неш­то помал број на глуви испитаници (49) ка­ко експонентски атрибут го употребиле некон­груентниот збор или предлошко-падежната кон­­струк­ција во опсег од 1 до 12. На ниво на конгруентни и неконгруентни зборови , глувите го следат текот на употребата на атрибутот кај де­цата со типичен јазичен развој, но на значај­но помлада возраст.

Кога е во прашање употребата на синтагмата, од резултатите гледаме процентуално значајно по­мала зачестеност на овој експонентски ат­ри­бут, значи вкупно 9.3% (10 испитаници) од глу­ви­те деца ја употребиле конгруентната син­таг­ма во опсег од 1 до 6 синтагми, додека не­кон­груен­тната синтагма ја употребиле вкупно 5.6% (6 испитаници). Сепак, глувите деца ја употре­би­ле синтагмата што значи дека кај мал број глуви испитаници синтагмата е во употреба, но малиот број на употребени синтагми укажува на значајно пониско ниво на синтаксичко функ­ционирање кај глувите деца. Зависната клауза како експонентски атрибут била употребена само кај еден од вкупно 108 глуви испитаници, што укажува на изразито забавен синтаксички развој.
Имајќи ги предвид сите употребени експонен­т­ски атрибути може да се заклучи дека глувите деца ги користат, а според дистрибуцијата за­клу­чуваме дека се забележува постапност во вос­поставувањето на елементите на синтак­сичкиот систем исто како и кај испитаниците со типичен развој, но на значајно помлада возраст.

Table 1 shows the results of the frequency of at­tributive exponents’ use in the written expression of completely deaf children with the age range from 11 to 15. These results clearly show that a word, as a basic attributive exponent, is most fre­quently used. A total of 88 examinees used this exponent, ranging from 1 to 28 used words. A slightly fewer deaf examinees (49) used a non-congruent word or a prepositional-case construc­tion as an attributive exponent, ranging from 1 to 12. As far as congruent and non-congruent words are concerned, the deaf follow the same line of the use of attributive as much younger children with typical language development.

When it comes to phrases, we can observe that this attributive exponent is used much less frequently. Only 9.3% of the deaf children (10 examinees) used a congruent phrase ranging from 1 to 6 phrases, while a non-congruent phrase was used by only 5.6% (6 examinees). However, the deaf chil­dren used phrases, which means that a few deaf examinees use them, but few used phrases imply a considerably lower level of syntactic functioning of deaf children. A subordinate clause as an at­tributive exponent was used by only one out of 108 deaf examinees, which implies extremely slow syntactic development.
Bearing in mind all the used attributive exponents we can make a conclusion that deaf children use them, while on the basis of their distribution we can conclude that there is a gradation in establish­ing the elements of syntactic system which corre­sponds to the same process in much younger ex­aminees with typical development.

Табела 2.Резултати од дистрибуцијата на експо­нент­ските атрибути кај наглувите деца

Table 2. The results of attributive exponents’ distribu­tion in partially deaf children

Во табелата 2 се изложени резултатите од упо­тре­бата на експонентските атрибути кај на­глу­ви­те деца. Наглувите испитаници во нешто по­го­лем процент го употребувале елементарниот експо­нент зборот (89%) во опсег на зачес­те­ност од 1 до 24 употребени зборови. Со споре­ду­вање на за­чес­теноста при употребата на не­кон­груентните збо­рови (падежни конструкции) воочено е дека на­глувите ученици ја упо­тре­биле оваа кон­струк­ција во 34,1% од случаите во опсег од 1 до 9, а глувите ученици во 45,4% од случаите во опсег од 1 до 12 употребени не­кон­груентни зборови.
Синтагмата ја употребиле 15,9% и 7,3% во опсег од 1 до 5 употребени синтагми, што е не­ш­то по­добро во однос на глувите испи­таници.
Зависната клауза ја употребиле 6,1% (5) наглу­ви ученици, а 93,9% (77) не го користеле овој екс­понент во своите искази. Опсегот на упо­тре­ба е од 1 до 5 употребени зависни клаузи. Овој резул­тат сепак покажува дека и овој тип на експо­нент­ски атрибут е во поретка употреба кај наглувите деца.
Овие резултати покажуваат дека и наглувите де­ца покажуваат дефицит во синтаксичкиот раз­вој. Кај глувите и наглувите деца се покажу­ва пос­тап­ност во воспоставувањето на елемен­ти­те на синтаксичкиот систем.

Table 2 shows the results of the attributive expo­nents’ use in partially deaf children. The percent­age of these examinees who used a word as a basic ex­ponent is slightly greater (89%), with the fre­quency range from 1 to 24 used words. Comparing the fre­quency of use of non-congruent words (case con­structions) we observed that the partially deaf used it in 34.1% of cases ranging from 1 to 9 used words, while the deaf ones used it in 45.4% of cases ranging from 1 to 12 non-congruent words used.
A phrase was used (by 15.9% and 7.3%) within the range of 1 to 5 used phrases, which is a slightly bet­ter achievement than in the case of completely deaf examinees.
A subordinate clause was used by 6.1% (5) of par­tially deaf students, while 93.9% (77) didn’t use this exponent in their expressions. The use ranged from 1 to 5 used subordinate clauses. However, this result shows that this type of attributive expo­nent is used only sporadically by partially deaf children.
Taking into consideration the level of the language development partially deaf children showed, these results show that these children also show some de­ficiencies in syntactic functioning. Both com­pletely and partially deaf children show gradation in estab­lishing the elements of syntactic system.

Табела 3. Споредување на зачестеноста во упо­требата на експонентските атрибути кај децата со оштетен слух и кај децата со типичен јазички раз­вој

Table 3. Comparison of the frequency of attributive expo­nents’ use between the children with impaired hearing and the children with typical language devel­opment

Во табелата 3 се прикажани резултаите од спо­ред­бата на зачестеноста во употребата на екс­по­нентските атрибути кај експерименталната и контролната група. Воочливо е дека и двете по­пулации ги употребуваат сите четири типови на експонентски атрибути во писмениот јазичен израз. Констатирана е статистичка значајност во корист на контролната група при употребата на сите видови експонентски атрибути.

Table 3 shows the results of comparison of fre­quency of different attributive exponents’ use be­tween the experimental and control group. It is evident that both groups use all four types of at­tributive exponents in their written expression. We determined a statistically significant difference in the use of attributive exponents between the ex­aminees in the experimental group and the ones in the control group, to the advantage of the exami­nees in the control group for all types of attributive exponents.

Заклучок

Conclusion

Врз основа на изнесените квантитативни резул­та­ти од истражувањето можат да се изведат од­ре­дени заклучоци за воспоставување на еле­мен­ти­те на синтаксичката структура кај глувите и наглувите деца опфатени со специјално образо­ва­ние на возраст од 11 до 15 години:
· Популацијата на глуви и наглуви испитаници ги изразува сите типови на експоненти од ис­тра­жуваната синтаксичка функција (атрибут): збор, падежна конструкција, синтагма и зависна клауза.
· Кај глувите и наглувите испитаници е воочен забавен тек на воспоставување на употребата на посложените експоненти-синтагми и зависни клау­зи.
· Врз основа на анализираната употреба  на екс­по­нентски атрибути, која покажува иден­ти­чен тек на развојот како и кај популацијата со типичен говорен развој, може да се заклучи де­ка со соодветен начин на работа можe да се премостат воочените дефицити кај лицата со оштетен слух.

On the basis of the shown quantitative research results we can make some conclusions concerning the establishment of the elements of syntactic structure in completely and partially deaf children subjected to special education and ranging from 11 to 15 years of age.
· Completely and partially deaf examinees use all types of exponents of the researched syn­tactic function (attributive): a word, a case construction, a phrase and a subordinate clause.
· Completely and partially deaf examinees show slow development in establishing the use of more complex exponents-a phrase and a sub­ordinate clause.
· On the basis of the analyzed use of attributive exponents, which shows the same line of de­velopment as the one in the population with typical language development, we can make a conclusion that we could overcome the ob­served deficiencies if we worked in the right way with the population with impaired hear­ing.

Citation:Miloshevich S. The Frequency of use of Attributive Exponents in the Language of Completely and Partially Deaf Children. J Spec Educ Rehab 2006; 7(3-4):77-84.

Literatura / References

1. Димић ДН. Специфичности  у писању слушно ош­те­ће­не деце, Дефектолошки факултет, Београд, 1996
2. Кашић З, Димић ДН. Језичка компетенција глуве и наглуве деце у остваривању зависне клаузе, Београд­ска де­фек­толошка школа, ДДЈУ и Дефектолошки факултет, Београд, 1, 1999. стр. 10
3. Кашић З, Димић ДН. Типови аграматизма у зависној клаузи код Глуве и наглуве деце, Београдска дефек­толошка школа, ДДЈУ и Дефектолошки факултет, 2, 1999. 2-3, стр. 5-14
4. Кашић З. Аграматична продукција и семантичка „збр­ка“ у језику деце раног школског узраста, Истра­жи­­ва­ња у дефектологији, број 1, Дефектолошки фа­кул­тет, Београд, 2002, стр. 113-130.

5. Кашић З, Борота В. Неграматичност и аграматизам у активном синтаксичком развоју, Српски језик, број 8/1-2, година VIII, Београд 2003, стр. 439-455
6. Кристал Д. Кембричка енциклопедија језика, Нолит, Београд, 1996
7. Станојчић Ж, Поповић Љ. Граматика српског језика, Завод за уџбенике и наставна средства, Београд, 1997
8. Чомски Ноам Синтаксичке структуре, издање Књи­жевне заједнице, Нови Сад, 1984
9. Чомски Ноам Граматика и ум, Нолит, Београд, 1972
10. Џудит Грин Мишљење и језик, Београд, 1974