ПОСВЕТЕНОСТА НА ЈАВНИТЕ ИНСТИТУЦИИ ВО БУГАРИЈА ЗА

ДОСТАПНОСТА НА УМЕТНИЧКИ ДЕЛА ЗА ЛИЦАТА СО ОШТЕТЕН ВИД. УЛОГАТА НА ПРОЕКТОТ BAGMIVI (ПРИБЛИЖУВАЊЕ

НА РАЗЛИКАТА ПОМЕЃУ МУЗЕИТЕ И ЛИЦАТА СО ОШТЕТЕН ВИД)

COMMITMENT OF PUBLIC INSTITUTIONS IN BULGARIA TO THE ACCESS TO ART FOR THE VISUALLY IMPAIRED INDIVIDUALS. THE ROLE OF THE BAGMIVI PROJECT (BRIDGING THE GAP BETWEEN MUSEUMS AND INDIVIDUALS WITH VISUAL IMPAIRMENT)

1Владимир РАДУЛОВ, 2Маргарита ТОМОВА, 2Мира ЦВЕТКОВА-АРСОВА

1Vladimir RADOULOV,

2Margarita TOMOVA,

2Mira TZVETKOVA-ARSOVA

1Бугарска асоцијација за едукација на деца со оштетување на видот

2Софиски универзитет „Св. Климент Охридски“

1Bulgarian Association for Education of Visually Impaired Children,

2Sofia University “St. Kliment Ohridski”

Примено: 05.08.2017

Прифатено: 28.12.2017

Recived: 05.08.2017

Accepted: 28.12.2017 Review Article

Вовед

Во последните неколку години главниот концепт во образованието на лицата со оштетување на видот во целиот свет е „Пристап“. Официјално беше претставен за време на светската конференција ICEVI, одржана во Орландо, Флорида, САД во 2016 година. Пристап вклучува повеќе форми и различ- ни компоненти. Една од тие форми е пристапот до уметноста за лицата кои имаат оштетен вид.

Пристапот до музеите, галериите и другите јавни места каде што има егзибиција на уметнички дела и со тоа и пристапот до уметноста за лицата со оштетен вид, општо, стана дел од полето на интерес за научниците, едукаторите, родителите и другите специјалисти. Не постои сомнеж дека оваа тема е дел од интегралната политика за инклузија на лицата кои имаат оштетувања на видот во сите аспекти од социјалното живеење. Главната цел на музеите и галериите е да им овозможат на нивните посетители коишто имаат оштетувања на видот да уживаат во колекциите, да научат и со помош на овие средства да им овозможат целосно да учествуваат во животот на заедницата и општеството (1). Исто така постојат неколку публикации кои се издадени неодамна на оваа тема што го покажува и зголемениот интерес на оваа тема (2, 3). Покрај тоа, доминантноста на овие теми во денешниот социјален модел укажува на проблемите, како што е неможноста на општеството да одговори на потребите на лицата со нарушувања и телесни инвалидитети, различните препреки и ограничувањата на општеството што ги изолира и ги исклучува лицата со нарушувања и телесни инвалидитети од еднакво учество во рамките на општеството. Таквиот пример е воспоставувањето на врска помеѓу музеите и лицата со нарушувања и телесни инвалидитети (4-7).

Што се однесува за Бугарија, немаат долга историја заложбите за обезбедување пристап до уметноста за лицата со оштетен вид. Како и да е, системот на посебни училишта има направено неколку чекори во оваа насока. Во 1950 година е отворено првото посебно училиште за слепи лица во Бугарија, каде што доминантно било музичкото образование. Во 20. години од претходниот век, моделирањето и работата со документи биле воведени во програмата на училиштето. Актерските вештини, исто така, се постара традиција во посебното училиште за слепи лица во Бугарија: во 1980 година тие официјално станале дел од посебната програма, како дел од активности за учење дневни животни вештини. Исто така, постои добро постигнување во образованието во овие училишта за слепите ученици во глумата со кукли. За разлика од визуелната уметност, музиката останува најчеста форма на уметност, којашто е целосно достапна за лицата со оштетен вид (17).

Теоретска основа

Во последните неколку декади Бугарија како држава има преземено многу активности и има направено многу напори во процесот на зголемување на пристапот до традиционалните згради, вклучувајќи ги и културните, за лица со оштетен вид. Пристапот до музеите и галериите како карактеристични културни места е мултидимензионален или со други зборови, постојат различни видови пристап. Тоа ги вклучува:

• Физичкипристап;
• Сензоренпристап;
• Интелектуаленпристап;
• Емотивенпристап;
• Финансискипристап;
• Културенпристап;
• Дигитален пристап итн. (9,10).

За жал, сè уште постојат многу пречки и ограничувања пред културните институции, како што се музеите и галериите, кои можат да понудат само ограничен пристап (11), недоволна свест кај вработените за проблемите кои ги имаат лицата со попреченост и телесни инвалидитети (10, 12, 13), пречки или недостиг до пристап за информации и недостиг на публицитет (10) итн.

Ако се земат предвид овие различни, но многу значајни компоненти во постапката за пристап, бугарската јавност, владините и невладините институции и организации ги презедоа следните активности:

• Во 1988 година Унијата на слепите во Бугарија успеа во преговорите со Владата да обезбеди музеите да вклучат во нивните изложби опиплива компонента со цел уметноста да стане попристапна за лицата со оштетен вид. Како и да е, овој процес не беше успешноизвршен;
• Во 2010 година во ревизија на Законот за заштита, рехабилитација и социјална интеграција од 1996 година истиот беше донесен под новото име Закон за инте- грација на лицата со нарушувања и телесниинвалидитети;
• Во 2009 година Законот за заштита од дискриминација беше изгласан од страна наВладата;
  • Во 2009 година беше донесен и изгласан декретот бр. 4 од страна на министерот за регионален развој и јавни работи. Во неговиот текст се содржани дизајните, имплементацијата и одржувањето, во согласност со потребите за достапна средина за целата популација, вклучувајќи ги и лицата со нарушувања и те- лесниинвалидитети;
  • Конвенцијата на ОН за правата на лицата со нарушувања и телесни инвалидитети, беше ратификувана со национален закон донесен на 26.1.2012 година. Уметноста (глава) 30 во која се гарантира принципот на еднаквост и недискриминација низ различни мерки. Некои од клучните стратешки документи донесени од страна на Владата на Бугарија во врска со политиките поврзани со лицата со нарушувања и телесни инвалидитети се:
  • Стратегијата за обезбедување еднакви можности за лицата со нарушувања и те- лесни инвалидитети2008-2015;
  • Акциски план за еднакви можности за лицата со нарушувања и телесни инва- лидитети2014-2015.
  • Исто така, значајна е регулативата бр.4 донесена од страна на Министерството за регионален развој на 1.7.2009 година за дизајн, изградба и одржување на зградите, во согласност со потребите за пристапна околина за целата популација, вклучувајќи ги и лицата со нарушувања и телесниинвалидитети;
  • На 28.7.2013 година Бугарија го потпиша Договорот од Маракеш од Светската организација за интелектуална сопственост со цел да се обезбеди пристапот до веќе издадени материјали/дела за слепи лица и лица со оштетен вид или за лица кои имаат одделни оштетувања на нивниот вид што ги спречува да можат да прочитаат испечатениизданија;
  • Во ноември 2016 година Министерст- вото за култура во Бугарија прифати официјален Концепт со утврдени предлози за подобрување на постоечкото за- конодавство. Главата А е посветена на полетокултура.
  • Значајни практични чекори се  направени во последните години во поглед на зго- лемување на пристапот до уметноста за лица со оштетен вид. Помеѓу нив се и следните:
  • Развој на Д модели од извонредни згради во Софија со звучни инструкции и мапа;
  • Во октомври 2016 година таканаречени- от „Square 500“ – дел од Националната уметничка галерија во Софија ја отвори егзибицијата под име „Допри ја галери- јата“, посебно дизајнирана за лица со оштетен вид. Вклучува опипливи графици од работата на познати бугарски уметници со аудио опис на бугарски и англиски јазик. Во некои од галериите се претставени дела на неколку бугарски скулптори, кои се пристапни за слепите лица со помош на допир и аудио опис, адаптиран на бугарски и англиски јазик. Оваа иницијатива е дел одпроектот
  • „Допри ја галеријата“ на Бугарската на- ционална галерија и фондацијата „Гра- фика“. Сликите 1-3 ги претставуваат дел од изложбите, претставени во „Square 500“.

Introduction

In recent times one of the key concepts in the education of visually impaired around the world is “Access”. It was officially introduced during the ICEVI World conference, held in Orlando, Florida, USA in 2016. Access has many forms and includes different components. One of its forms is the access to art for the visually impaired individuals.

The access to museums, galleries and other public places, where art forms are exposed, and thus the access to art for Visually Impaired in general, has been of interest to scientist, educators, parents and other specialists for years. There is no doubt that this topic is part of the integral policy of inclusion  ofpeople          with                   visual impairments to all aspects of societal life. Themain         purpose      of    museums      and galleries is to enable visitors with visual impairment to enjoy its collections, to learn, and to enjoy and by this to enable them to participate fully into the life of the community and society (1). There are also few recent publications on the topic showing the growing interest for this topic (2, 3). In addition, the dominant at current time social model of disability stresses on issues like the failure of the society to respond to the needs of people with disabilities,      the        various             barriers       and limitations of the society which isolate and exclude people with disabilities from equal social participation. Such an example constitutes    the      interaction         between museums and people with disability (4-7). As for Bulgaria, the efforts on ensuring access to art for visually impaired does not have a long history. However, the system of special schools has taken steps in this direction. In 1905 the first special school for blind in Bulgaria was opened, where the musical education dominated. In the 20s of the last century modeling and paper application were included into the school curriculum. The drama skills also have their old traditions in the special  schools for the blind in Bulgaria: in 1980, they officially became part of the special program of Activities of daily living skills. There are also good achievements inthe school education with blind students in drama with puppets. Unlike visual art, music remains the most common form of art, fully accessible to visually impaired persons (17).

Theoretical background

In the last decades Bulgaria has worked hard and put lots of efforts in the process of increasing the access to traditional buildings, including the cultural ones, to Visually Impaired Individuals. Access to museums and galleries as typical cultural venues is a multidimensional reality (8) or in other words there are different types of access. These include:

• physicalaccess
• sensoryaccess
• intellectual access
• emotional/attitudinalaccess
• financialaccess
• cultural access
• digital access etc. (9,10).

Unfortunately there are still many obstacles and barriers in front of cultural institutions such as museums and galleries, which may offer limited access (11), insufficient staff awareness on disability issues (10, 12, 13), difficulties or lack of access to information and lack of publicity (10) etc.

Taking into account these different, thus very important components of the procedure of access, Bulgarian public, governmental and non-governmental institutions and organization took the followingactions:

Important practical steps in terms of increasing the access to art for the visually impaired have been also made in recent years in the country. Among them are:

• In 1988 the Union of the Blind in Bulgaria managed to negotiate with the government that Bulgarian museums will include in their expositions tactile component to make art accessible to Visually Impaired. However, this process was not successfullyfulfilled;
• In 2010 a revision of the Law for Protection, Rehabilitation and Social Integration of 1996 was adoptedunder the name of Law for Integration of Individuals withDisabilities;
• In 2009 the Law for Protection from Discrimination was passed by the Government.
• In 2009 a Decree № 4 by the Ministry of Regional Development and Public Works was passed. It deals with the design, implementation and maintenance in accordance with the requirements for accessible environment for the whole population, including people with disabilities.
• The UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities, which has been ratified by a national Law on 26.01.2012. Art (section) 30 in it guarantees the principle of equality and non- discrimination through different measures. Some of the Key strategic documents adopted by Bulgarian the Government in connection with the policies related to people with disabilities are:
  • Strategy to ensure equal opportunities for people with disabilities 2008 – 2015;
  • Action Plan on equal opportunities for people with disabilities 2014 –2015.
• Also important is № 4 of the Ministry of Regional Development from 01.07.2009 for the design, construction and maintenance of buildings in accordance with the requirements for accessible environment for the population, including people with disabilities.
• On 28.07.2013 Bulgaria signed the Treaty of Marrakech of the World Organization of Intellectual Property to facilitate access to published works/materials for blind and visually impaired persons or for people with other visual disabilities that prevent them from reading printed publications.
• In November 2014 the Ministry of Culture in Bulgaria accepted an official Concept with concrete proposals for improving the current legislation. Section A is dedicated to the field of culture.
  • development of 3D model of remarkable buildings in Sofia with voice instructions and map.
  • in October 2016 in the so called "Square 500" – part of the national art gallery in Sofia opened a "Touch the gallery" exhibition, especially designed for people with impaired vision. It includes tactile graphics of works of famous Bulgarian artists with audio descriptions in Bulgarian and English languages. In the same gallery are presented works of several Bulgarian sculptors, which are also accessible for the blind visitors by touch with audio descriptions adaptations in Bulgarian and English. This initiative is part of the project "Touch the Gallery" of Bulgarian National Gallery and Foundation “Graphics”. Figures 1-3 depict some of the exponents, presented in “Square 500”.

·      Регионалниот историски музеј во Пловдив претстави посебна иницијатива со цел да им се даде пристап на лицата со оштетен вид до четири изложби во музејот и индивидуални изложби. Во овие градови постои посебен простор за активности со деца и возрасни лица со оштетенвид. Со помош од Центарот за рехабилитација за слепи лица во Пловдив се направени опипливи слики од одреде- ни предмети од музејот. Белешки напишани со Браиловото писмо ја илустрираат содржината на предметот. Селектирани аудио текстови се пуштаат со помош на слушалки и со истите се дава описзауметничкатаслика.

Сликите 4 и 5 ги претставуваат експонатите од регионалниот историски музеј во Пловдив.

the regional historical museum in the city of Plovdiv presents a special initiative, to give visually impaired people access to the four expositions of the museum and individual exhibits. In each of these sites there is a space for activities with visually impaired children and adults.

With the help of the Rehabilitation center for blind people in Plovdiv tactile images of certain museum objects were created. Braille annotations illustrate the content. Selected audio texts played on headphones describe the images. Figures 4 and 5 depict exponents from the regional historical museum in Plovdiv

Како и да е, сè уште постои потреба од про- ширување на пристапот до уметноста за лицата со оштетен вид бидејќи овие процеси се соочуваат со многу предизвици. Помеѓу нив се:

-      Развојот на образовна и социјална инклузија;

-  Новите функции во посебните училишта за слепилица;

-   Порастот на новите форми науметност;

-   Влијанието на новитетехнологии;

-   Приспособување и модифицирање на околината и концептот на универзален дизајн.

Во процесот на гледање и пристап до уметноста од страна на лицата со оштетен вид постојат две главни групи на загриженост:

- Концептуална – поврзана со оштетувањата навидот;

- Технолошка – поврзана со начините на ефективен пристап иперцепција.

Со цел да се надминат погоре наведените проблеми, образовниот систем за учениците со оштетен вид во посебни или редовни училишта, мора да вклучува учење на основни вештини, кои се потребни за перцепцијата на уметноста:

-       Вообичаените когнитивнивештини;

-   Вештините за спознавање по пат на допир (14,15);

-       Вештини за слушање(16);

-  Вештини за движење и ориентација низ просторот;

-      Вештини за независно живеење. Потребно е да се нагласи дека и во двете посебни училишта за ученици со оштетен вид во Бугарија пристапот до уметност се реализира преку наставните програми и особено преку следните две посебни програми:

-      Креативност при допирот, која се фокусира на опипливи слики, графици, керамика и скулптури. Тренингот за керамички дела и скулптури се одвива во посебно опремени студија каде што се користат керамичкото тркало и печката за печење. Оваа програма исто така вклучува ученици кои имаат повеќе нарушувања или телесни инвалидитети.

-   Активности во секојдневниот живот, кои ги вклучуваат следните клучни особини: посета на културни настани, основни актерски вештини, развој на концептите, бои и хармонија на боите, танцување и претставување на визуелната уметност.

Цели и методи

За Бугарија еден од позначајните проекти во последно време е проектот BaGMIVI (Приближување на разликата помеѓу музеите и индивидуите со оштетен вид) под покровителство на Еразмус+ програмата. Овој проект поврза четири држави – Бугарија, Грција, Унгарија и Романија во нивните напори да се зголеми пристапот до уметноста за лица со оштетен вид во националните музеи и галерии. Секоја земја официјално е претставувана од еден универзитет и музеј или галерија. Четирите партнерски универзитети се:

- Универзитет „Св. Климент Охридски“ од Софија,Бугарија;

-     Универзитет    „Тхесали“    од     Волос, Грција (водечкиотпартнер);

- Универзитет „Еотвос Лоранд“ (ELTE) од Будимпешта,Унгарија;

Универзитет „Бабеш-Болаи“ од Клуж- Напока,Романија.

Музеите и галериите кои учествуваа во овој проектсе:

-       Галеријата „Ракурси“ од Софија, Бугарија;

-   Музејот на Цикладична уметност од Атина,Грција;

-       Музејот „Кинг Свети Стефан“ од Унгарија;

-       Трансилванскиот Музеј за Етнографија од Клуж-Напока,Романија.

Како „тивки“ партнери во овој проект се вклучени и посебните училишта за лица со оштетен вид во Софија, Будимпешта, Волос и Клуж-Напока.

Исто така, партнери беа Бугарската асоцијација за образование на децата со оштетен вид од Бугарија, ICEVI – Европа и Европската унија за слепи.

However, there is still a serious need to expand the access to art for the visually impaired, because this process faces many challenges. Among them are:

-       the development of the educational and social inclusion,

-       the new functions of the special schools for blind,

-       the rise of new forms of art,

-       the impact of new technologies,

-       the adaptations and modifications in the environment and the concept of the universal design.

In the process of accessing and perceiving art by visually impaired individuals there are two main groups of concerns:

-       conceptual – related to the visual impairment itself;

-       technological – associated with the ways of effective access and perception.

In order to overcome the above mentioned issues, the education system of visually impaired students both in special or in mainstream schools, must include the following basic skills, needed for the perception of art:

-       common cognitive skills,

-       tactile skills (14,15),

-       listening skills (16),

-       orientation and mobility skills,

-       independent living skills.

It needs to be underlined that in both special schools for visually impaired students in Bulgaria the access to art is realized through the school curriculum and especially through the following two special programs:

-         tactile creativity, which focuses on tactile painting, graphics, ceramics and sculptures. Ceramic and sculpture training takes place in specially equipped studio where a potter wheel and a baking oven are used. This program also includes pupils with multiple disabilities.

-         activities of daily living, which  includes the following key competences: visiting cultural events, elementary drama skills, development of concepts of colors and harmony of colors, dancing and introduction to visual arts.

Objectives and method

One important for Bulgaria recent initiative was the BaGMIVI project (Bridging the Gap between Museums and Individuals with Visual Impairments) under the Erasmus+ program. It jointed four countries – Bulgaria, Greece, Hungary and Romania in their efforts to increase the access to art for visually impaired by national museums and galleries. Each country was officially represented by a university and museum or gallery. The four partnering universities were:

-       Sofia university St. Kliment Ohridski in Sofia, Bulgaria;

-       University of Thessaly in Volos, Greece (the leading partner);

-         Eotvos Lorand University (ELTE) in Budapest, Hungary,

- Babes-Bolyai University in, Cluj- Napoca, Romania

The museums and galleries-participating in the project were:

-   Rakursi gallery in Sofia, Bulgaria;

- Museum of Cycladic Art in Athens, Greece;

-  King Saint Stephan Museum in Hungary;

-  Transylvanian Museum of Ethnography in Cluj-Napoca, Romania

As “silent” partners in the project were included special schools for visually impaired in Sofia, Budapest, Volos and Cluj-Napoca.

Partners were also Bulgarian Association for Education of Visually Impaired Children in Bulgaria, ICEVI – Europe and the European Blind Union.

РЕЗУЛТАТИ

Проектот BaGMIVI беше дизајниран за да го поддржи проблемот за пристап до уметноста, музеите и галериите – физички и естетички од страна на децата, учениците и возрасните лица со оштетен вид на меѓународно ниво. Главните чекори во овој проект од бугарската страна беа организи- рани на следниотначин:

Чекор 1: Тренинг на персоналот од музеите и галериите од страна на универзитетите на теми поврзани со пристапот на уметноста до лицата со оштетен вид.

Слики 6 и 7 ги прикажуваат деловите од тренинзите одржани во Универзитетот во Софија во декември 2015 година:

RESULTS

The BaGMIVI project was designed to support on international level the issue of access to art, museums and galleries – physically and aesthetically of Visually Impaired children, students and adults. The main steps in the project from Bulgarian side were organized as follows:

STEP 1: Training of the museum and gallery staff by the universities in topics relayed to access to art for Visually Impaired students.

Photos 6 and 7 show extracts from the trainings held in Sofia University in December 2015:

Чекор 2: Подготвување на галеријата од страна на персоналот за две соодветни изложби, посебно дизајнирани за учениците со оштетен вид.

Чекорот 2 започна со одделни адаптации за подготовката на галеријата како што е: обележување на чекори, внатрешни линии за водење, контрастно маркирање на стак- лената врата, внатрешно LED осветлување. Неколку консултации беа направени со директорот на училиштето за слепи  лица од Софија, со наставниците по историја и опиплива уметност и со учениците со цел да се утврдат нивните интереси. Подготовката за галеријавклучува:

-       Собирање интересни информации за темите на двете изложби, подготвување на аудиоводич;

-       Подготовка на етикети со Брајово писмо на големиетикети;

-       Развој на опипливи мапи иматеријали.

Чекор 3: Две посети од страна на учениците со оштетен вид во галеријата. Првата изложба од галеријата „Ракурси“ беше организирана на 19.4.2016 година. Насловот беше „Допри го богатството“. Дваесет ученици со оштетен вид од учи- лиштето „Луис Браил“ за слепи лица од Софија кои беа поделени во две групи од по 10 ученици, ја посетија галеријата. Тие добија можност за да ги истражат предметите со помош на допир. Десет (10) ученици со намален вид ги видоа предметите. Двете групи ги набљудуваат десетте репли- ки од артефакти кои се дел од петте најго- леми тракиски богатства пронајдени во Бугарија. Тие ја истражуваа маската на првиот познат тракиски крал Терес од 5 век пред нашата ера, што е дел од најголемото богатство пронајдено на територијата – Рогозинското богатство. Тие исто така ги набљудуваа предметите од богатството Па- наѓуриште, примери од богатството на Вулкитран, кои се дел од најголемото богатство во државата. Истражувањето на овие предмети беше проследено со лекција од страна на персоналот од галеријата за Тракиските традиции, митови и историски факти за предметите пронајдени од Тракиското кралство.

STEP 2: Preparation by the gallery staff of two appropriate exhibitions, especially designed for Visually Impaired students. Step 2 started with some adaptations preparation of the gallery itself as for instance: markings of the steps; indoor guiding lines; contrast marking of the glass door; indoor LED lightening. Several consultations were carried out with the director of the school for blind in Sofia, with the teachers in history and tactile art and with the students in order to discover their interests. A serious preparation of the exhibitions was done. It included:

-    Collecting interesting information on the topics of the two exhibitions, preparing audio-guide,

-    Preparing Braille labels an large print labels;

-    Development of tactile maps and materials.

STEP 3: Two visits by Visually Impaired students in the gallery.

The first exhibition by Rakursi gallery was organized on 19 April 2016. Its title was “Touch the treasure”. Twenty  (20) Visually Impaired students from “Louis Braille” school for Blind in Sofia divided into two groups of ten, attended the exhibition. They got an opportunity to tactually explore the objects. Ten (10) low vision students – examined the objects by vision. Both groups observed the ten (10) replicas of artifacts belonging to the five biggest Thracian treasures found in Bulgaria. They explored the mask of the first known Thracian king Terres of V century b.c., which is part of the biggest treasure found in Bulgarian lands – the Rogozen treasure. They also explored items from the treasure of Panagyurishte, examples from the treasure in Vulchitran, which is the biggest gold treasure in the country. The exploration was accompanied by the gallery staff lecture about the Thracian traditions, myths and historical facts about the items found from the Thracian kingdoms.

Втората изложба во галеријата „Ракурси“ беше организирана на 7.6.2016 година. Нејзиниот наслов беше „Поглед кон модерната уметност“. Две нови групи на ученици со оштетен вид од посебното училиште за слепи лица од Софија, повторно поделени на две групи, од по десет ученици, учествуваа во втората изложба. Различни експона- ти им беа покажани, помеѓу кои и неколку бронзени коњи во различни стилови: класичен, апстрактен, експресионистички, во коцка итн.

The second exhibition by Rakursi gallery was organized on 7 June 2016. It was titled “Look towards the modern art”. Two new groups Visually Impaired students from the special school for Blind in Sofia, again divided into two groups of ten, participated in the second exhibition. Different exponents were shown to them, among them few Bronze horses in diverse styles: classic, abstract, cubic, expressionism etc.

Чекор 4: Собирање  повратна информација за двете посети со помош на прашалник.

STEP 4: Collecting feedback about the two visits through questionnaires.

По завршување на посетите, посетителите беа прашани да пополнат анонимен анкетен прашалник со цел да ги споделат нивните чувства, импресии, задоволство и да дадат нивни предлози. Тоа беше направено со цел да се проценат посетите. Во овој поглед беа создадени три различни видови прашалници за:

1) Учениците со оштетен вид;

2) Наставниците кои ги придружувале учениците;

3)     Персоналот одгалеријата.

After each of the two visits participants

were asked to fill in  anonymous questionnaires in order to share their feelings, impressions, satisfaction and to offer suggestions. It was done in order to evaluate the visits. In this regard three different types of questionnaires were developed for the:

1) Visually Impaired students;

2) school teachers who came along with the students;

3) gallery staff.

Чекор 5: Развој на водич за добрата практика.

Овој чекор ќе биде извршенод страна на

водечкиот грчки партнер.

Чекор 6: Национална конференција.

Националната конференција беше одржана во Софија на 26 и 27 јануари 2017 година. На истата присуствуваа повеќе од 60 учесници, меѓу нив беа и: претставници на Министерството за образование, бугарски универзитетски професори и студенти, претставници од музеите и галериите од цела Бугарија, странски професори и наставници, наставници од двете посебни училишта за слепи лица во Бугарија, претставници од НВО итн. Имаше многу интересни презентации за време на дводневната конференција.

STEP 5: Development of a good practice manual.

This step will be undertaken by the leading Greek partner.

Step 6: Multiplier event – national conference.

The national conference was held in Sofia on 26 and 27 January 2017. It gathered more than 60 participants, among them: representatives from the Ministry of Education, Bulgarian university professors and students, museum and gallery representatives from all around Bulgaria, foreign professors and teachers, school teachers from the two special schools for blind in Bulgaria, NGO representatives etc. There were many interesting presentations during the two conference days.

ЗАКЛУЧОЦИ

CONCLUSIONS

Мошне е значаен пристапот до уметноста од страна на лицата со оштетен вид. На лицата со оштетен вид им дава можност да бидат дел од културниот, социјалниот и духовниот живот во нашето општество и наследство (18). Постои значаен етички аргумент за правото на сите лица да имаат пристап до културата, кои се дел од Универзалната декларација за човекови права од 1948 и подоцна од 2006 (19, 20). Во исто време, како што „инклузијата“ и „пристапот“ се две подеднакво значајни концепти во современото образование на учениците со оштетен вид и во процесот на рехабилитација на возрасните, и на истите треба да им се даде приоритет. Меѓународните проекти можат да бидат голема поддршка во процесот на зголемување на пристапот до уметноста на лицата со оштетен вид и може да помогне во насочување на фокусот на меѓународната заедница во вредноста на овој проблем, поддржувајќи ги во исто време и соработката и заедничките напори на професионалците, наставниците и самите лица со оштетен вид. Овие проекти може успешно да ја зајакнат посветеноста на јавноста, владините и невладините организации на национално и меѓународно ниво

The access to art for visually impaired persons is important and significant. “It gives visually impaired people the opportunity to share in the cultural, social and spiritual life of our society and heritage (18). There is definitely an important ethical argument for the right of all people for access to culture, that can be found in the Universal Declaration of Human Rights in 1948 and later in 2006 (19, 20). In the same time as “inclusion” and “access”   are    two  equally important concepts in the contemporary education of visually impaired students and in the rehabilitation process of adults, they should be given a high priority. International projects may be of great support to the process of increasing the access to art for visually impaired and may help in focusing the international community’s attention to the value of this issue, supporting in the same time the cooperation and joint efforts of professionals, teachers and visually impaired people themselves. These projects may      successfully      strengthen      the commitment of public, governmental and non-governmental      organizations      on national and international levels.

Референци / References